Mieczysław Oliwa, prezes Sądu Okręgowego w Bydgoszczy: - W mediacjach nie ma ani przegranych, ani wygranych

Mamy Tydzień Mediacji, podczas którego Sąd Okręgowy w Bydgoszczy zorganizował m.in. spotkanie z uczniami Szkoły Podstawowej w Osielsku. Jak jest ono istotne w kontekście tej mediacji?
O znaczeniu tego spotkania, ale i samej mediacji rówieśniczej, świadczy chociażby to, że 31 uczniów z tej szkoły otrzymało certyfikaty szkolnego mediatora, a to w praktyce oznacza, że osoby te zostały odpowiednio przeszkolone i mogą być mediatorem rozwiązywania problemów w swojej szkole. Problemów związanych z różnymi sporami, które w takich placówkach – w środowiskach rówieśniczych – mają miejsce. Liczba wręczonych certyfikatów potwierdza, że świadomość tego, jak ważna jest mediacja, staje się coraz większa. Program ten rozpoczęto w 2018 roku, wówczas był prowadzony tylko przez jedną szkołę. Podkreślę, że jest to program autorski i nowatorski, który stworzyły nauczycielki Szkoły Podstawowej w Osielsku, panie Ewa Delwo-Dobrowolska i Aleksandra Lorenz. Podjęły się tego trudu, aby rozpowszechniać tę bardzo ważną rolę mediacji w środowiskach rówieśniczych, wśród młodzieży. Obecnie z podobnych programów korzystają już trzy szkoły.

Do jakich sytuacji konkretnie, powinny być wykorzystywane takie mediacje?
Mówimy tu o społeczności szkolnej, w której - jak w każdej innej - istnieją różnego rodzaju spory czy konflikty, wynikające ze zróżnicowanego spoglądania uczniów na świat. Stąd, w takim środowisku - zadaniem mediatorów - jest niedopuszczenie do tego, aby te spory czy konflikty dalej się rozwijały. Dążenie do tego, aby je po prostu zakończyć. Chcę podkreślić, że te procesy mediacyjne mają duże znaczenie, bo służą zarówno etycznemu oraz moralnemu wychowaniu, jak i edukacji prawnej. Budują – choć niektórzy zapewne odbiorą to za zbyt górnolotne sformułowanie - poprawną obywatelską postawę. Budzą szacunek, empatię ale i wypracowują - na przyszłość - tę jakże ważną umiejętność „bezkolizyjnego” porozumiewania się między sobą. I co istotne, pozwalają zrozumieć drugą osobę. Mówiąc o mediacjach rówieśniczych, mamy jednocześnie na myśli wielopłaszczyznowe zachowanie się wszystkich uczestników danej spornej sprawy czy konfliktu.

Rozmawiamy o mediacjach rówieśniczych, ale są jeszcze szkolne. Czym się różnią?
Mediacje rówieśnicze, jak sama nazwa wskazuje przebiegają między rówieśnikami, w których mediatorem jest również uczeń. Natomiast te szkolne, to wszelkiego rodzaju konflikty, które wynikają z funkcjonowania tego rodzaju placówki, czyli dotyczą nie tylko uczniów ale i rodziców oraz nauczycieli. W tym przypadku, dyrektor danej szkoły nie może być mediatorem, bo jest przełożonym, a w mediacji musi być zachowana zasada równości.

Jeśli chodzi o mediację w sądownictwie, to czemu służy?
W postępowaniu sądowym mediacja powoduje zakończenie sporu w sposób alternatywny, czyli niekoniecznie orzeczeniem sądu. Patrząc na tok postępowania, wyróżniamy mediacje przedsądowe, te w czasie trwania postępowania przed sądem oraz mediacje pozasądowe. Zgodnie z postanowieniem sądu prowadzi je mediator, czyli osoba, która ma odpowiednie przygotowanie, zaświadczenie i rekomendację stowarzyszeń, które takich mediatorów skupiają. Listę mediatorów prowadzi prezes Sądu Okręgowego.

W jakich sprawach sądowych są najczęściej mediacje wykorzystywane?
Patrząc chociażby na bydgoski sąd, to przede wszystkim w sprawach karnych, bo jest to jakby naturalne, że w nich jest najwięcej konfliktów. Największa ilość mediacji przeprowadzana jest w sprawach prywatno-skargowych, związanych z naprawieniem szkody przez sprawcę oraz w postępowaniach o wykroczenia. Ale też, coraz więcej spraw cywilnych i gospodarczych jest rozwiązywanych przy udziale mediatora. Na przykład Wydział VIII Sądu Rejonowego w Bydgoszczy w ciągu tylko jednego roku kieruje kilkadziesiąt takich spraw do mediacji, z których w ciągu miesiąca 1/3 kończy się polubownie. Takie sytuacje odciążają wyraźnie sądy, to w naszej pracy jest bardzo istotne. Tylko w 2022 roku do sądu bydgoskiego wpłynęło łącznie - z całego okręgu - 324 tys. spraw. We wszystkich mediacjach istotne jest też i to, że zazwyczaj kończą one nie tylko spór sądowy, ale i konflikt między stronami.

Mediacja sprawdza się też w sprawach pracowniczych?
Jak najbardziej. Choć chciałbym wskazać na jeden wyjątek, związany z postępowaniem w sprawach ubezpieczeń społecznych. W tym przypadku artykuł 477 ze znaczkiem 12 KPC wprowadza ustawowy zakaz prowadzenia mediacji w sprawach ubezpieczeń społecznych. W ocenie ustawodawcy jest to rodzaj spraw, w których interesariusz musi podlegać szczególnej ochronie z uwagi na ich charakter. Natomiast w każdej innej sprawie pracowniczej - na przykład dotyczącej ukarania, karą porządkową – takie mediacje już przeprowadzać można.

Nie brakuje mediatorów?
Jak na razie nie brakuje. Z danych statystycznych wynika, że średnio jest kierowana do mediacji przez każdy sąd, mniej więcej ta sama ilość spraw, w proporcji do tych wpływających. Choć wyróżniłbym tutaj Sąd Rejonowy w Bydgoszczy, który z racji tego, że jest największy w okręgu bydgoskim tych spraw do mediacji, kieruje najwięcej.

Podsumowując: jaka jest rola mediacji? Zarówno tej rówieśniczej, szkolnej czy sądowej.
Mediacja jest najlepszym sposobem rozwiązania konfliktów czy sporów, oczywiście nie wyklucza się postępowania mediacyjnego, które zakończy się niepowodzeniem. Ale jeśli nawet tak się stanie, to sukcesem wydaje się to, że strony ze sobą rozmawiają i mogą popatrzeć na swój problem bardziej elastycznie. W przypadku sądów, mediacja gwarantuje szybsze i tańsze zakończenie danej sprawy, w której to strony mają wpływ na jej rozstrzygnięcie i mają poczucie tego, że są podmiotem postępowania, a nie jego przedmiotem. Jesteśmy społeczeństwem, które ma coraz większą świadomość prawną i obywatelską, a to potwierdza rosnące dążenie do zastosowania mediacji czyli do tego, aby konflikty nie były na nowo odtwarzane, a kończyły się polubownie. I co ważne: w mediacjach nie ma ani przegranych, ani wygranych.