Miasto nad brodem

     Nie będę oryginalny - bo przecież preferuję turystykę kajakową - jeśli stwierdzę, że Brodnica wygląda najpiękniej od strony rzeki. Już kilka kilometrów przed miastem - na horyzoncie rysuje się potężna wieża gotyckiego kościoła parafialnego. Wskazuje drogę pośród tajemniczych meandrów pradoliny Drwęcy niczym latarnia morska. Już z daleka daje posmak czekającej nas przygody - spotkania ze średniowieczem w jego najwspanialszej, choć surowej sakralnej postaci. Gdy zaś wpłyniemy na teren miasta, oczom naszym ukaże się ciąg murów, potężne baszty i wreszcie samotna wieża pozostała z zamku krzyżackiego. W takim otoczeniu łatwo sobie wyobrazić lata świetności. Ale i współcześni włodarze dbają, by bramy warownego miasta były szeroko otwarte dla turystów. Od XIV w. herbem miasta jest przecież otwarta prawa dłoń - symbol otwartości, i gościnności.
     Mazowieckie Michałowo
     Początki Brodnicy wiążą się z leżącym na lewym brzegu rzeki Michałowem. Od XII w. funkcjonowała tu komora celna. Ośrodkiem władzy była kasztelania książąt mazowieckich i kujawskich, broniąca przeprawy przez bród na Drwęcy. Od Michałowa wywodzi się historyczna nazwa ziemi michałowskiej. Za rzeką rozciągały się dzikie tereny należące formalnie do Mazowsza (ziemia chełmińska), ale praktycznie do ich pierwotnych mieszkańców - pogańskich Prusów.
     Krzyżacki Strasburg
     Gdy Konrad Mazowiecki zdecydował bronić północnych krańców księstwa mieczem i tarczą Krzyżaków, ci usadowili się na prawym brzegu na przeciwko Michałowa, budując gród i nadając mu nazwę Strasburg. Pierwsza wzmianka o grodzie pochodzi z 1263 r., a już w 1298 r. lokowano miasto. Zawiłe losy sprawiły, że w 1303 r. Zakon przejął w zastaw ziemię michałowską za długi ówczesnego księcia kujawskiego Leszka Ziemomysłowica, zaś 14 lat później stał się jej właścicielem.
     W tym czasie trwała już budowa ceglanego zamku (do 1339 r.) i powstającego po jego wschodniej stronie miasta. Poprawniej byłoby nawet powiedzieć, że miasto rozwijało się na zachód i południe od kościoła farnego. W państwie krzyżackim budowę kościoła parafialnego rozpoczynano przecież niemal zawsze z chwilą nadania osadzie praw miejskich. W latach 1320-30 otoczono ją murami i potężnymi basztami. Rozwijający się intensywnie Strasburg wchłonął Michałowo, które po wsze czasy utraciło znaczenie.
     Miasto położone na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, obdarzone licznymi przywilejami, szybko wyrosło na silny organizm gospodarczy i militarny. Do końca XIV w. rycerze Najświętszej Marii Panny wytępili ogniem i mieczem plemiona pruskie, a Litwinów trzymali na dystans. Odtąd szlaki handlowe pomiędzy państwem krzyżackim a Mazowszem oraz zachodem a wschodem Europy były bezpieczne.
     Polska Brodnica
     Po wojnach polsko-krzyżackich i podpisaniu II pokoju toruńskiego w 1466 r., znaczne obszary państwa zakonnego, w tym miasto i zamek nad Drwęcą oraz ziemia michałowska, przypadły królestwu polskiemu.
     Odtąd, za sprawą brodu na rzece, Strasburg przemianowano na Brodnicę. W pokrzyżackim zamku zaczął rezydować królewski starosta. Zaszczytną funkcję pełnili przedstawiciele rodów szlacheckich, zaś od początku XVII w. członkowie rodziny królewskiej, w tym Anna Wazówna - siostra Zygmunta III Wazy. Właśnie Annie Wazównie, która objęła urząd w 1605 r., Brodnica zawdzięcza drugi okres rozkwitu. Jej rezydencja urządzona w przebudowanym pałacu Działyńskiego, stała się przez 20 lat, aż do jej śmierci, ośrodkiem życia intelektualnego i kulturalnego.
     Śmierć Anny Wazówny była zwiastunem nieszczęść, jakie miały spaść Brodnicę i całą Rzeczpospolitą, by wymienić zarazy, pożary i wojny szwedzkie. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto przypadło Prusom i dopiero w 1920 r. wróciło do odrodzonej Polski.
     Spacerkiem po mieście
     Brodnica zachowała wiele średniowiecznych zabytków. Budowę kościoła farnego pw. Św. Katarzyny rozpoczęto już w 1285 r. Zakończono 85 lat później, ale jeszcze do 1485 r. trwała nadbudowa wieży. Masywna konstrukcja gotyckiej świątyni może wskazywać na jej dodatkową, obronną funkcje. O sile i charakterze miasta świadczą wieże i mury obwodowe. Brama Chełmińska strzegła północnego wjazdu do miasta. W XIX w. Prusacy urządzili w niej więzienie miejskie, a od 1973 r. pełni rolę muzeum. Z kolei Wieża Mazurska stoi po przeciwległej stronie miejscowości. W średniowieczu stanowiła wsparcie obronne dla Bramy Mazurskiej (nieistniejącej). W XIX w. była więzieniem. Wieża nazywana jest także Bocianią lub Pod bocianem, ponieważ w przeszłości wieńczyło ją bocianie gniazdo. Brodnicki Duży Rynek, nie zmieniony od lokacji miasta, ma niezwykły, trójkątny kształt. Z dawnego ratusza z końca XIV w. w północnej części rynku zachowała się część ściany szczytowej i wieżyczka. Koniecznie trzeba też zobaczyć pałac Anny Wazówny, wzniesiony w latach 1550-1584 przez Rafała Działyńskiego, przebudowany w latach 1604-1625 oraz kościół i klasztor ojców franciszkanów, dawniej reformatów (budowę rozpoczęto w 1751r.). Z dawnego zamku krzyżackiego, siedziby komtura, wzniesionego w latach 1305-1339 została tylko 54-metrowa wieża. Warownię zniszczyły wojska szwedzkie, zaś jej mury rozebrano po 1785 r. W wieży znajduje się muzeum.
     Informacje turystyczne
     Jak poinformowano nas w Wydziale Promocji i Turystyki Starostwa Powiatowego (tel. 056/ 49-50-837), jedną z atrakcji turystycznych tuż przed świętami będzie odbywający się w Brodnicy powiatowy konkurs palmy wielkanocnej. Starostwo posiada pełny wykaz adresów taniej bazy noclegowej, zwłaszcza gospodarstw agroturystycznych czynnych cały rok. Biuro Informacji Turystycznej w Brodnicy, tel.056/ 49-84-448.