Kapitał początkowy. Jak wpływa na wysokość emerytury?

Ciągle jeszcze nie wszyscy, który urodzili się po 1948 roku, a byli ubezpieczeni przed 1999, mają wyliczony kapitał początkowy. Im kto starszy, tym większy wpływ na wysokość emerytury ma ta kwota.

Jest to w pewny sensie wyliczenie ubezpieczonym tego, co powinni otrzymać ze składek, które pracodawca lub ubezpieczony samodzielnie opłacił do ZUS. Przed 1999 rokiem nie było indywidualnych kont ubezpieczenia społecznego i pracodawca płacił określony procent od funduszu płac. Obliczony kapitał jest co roku waloryzowany, stanowi część przyszłej emerytury.

ZUS sam z siebie nie wyliczy kapitału - zainteresowany musi złożyć wniosek i dostarczyć potrzebne dokumenty: świadectwa pracy potwierdzające zatrudnienie oraz druki Rp7 z zarobkami uzyskiwanymi w poszczególnych latach, np. na drukach Rp-7.

W kolejnych latach stosowania przepisów ujawniały się niedoskonałości przyjętych rozwiązań legislacyjnych. Dlatego przepisy dotyczące wyliczania kapitału początkowego zmieniane były wiele razy. Wprowadzane rozwiązania zawsze podwyższały kapitał, a tym samym emeryturę obliczana z jego uwzględnieniem.

Przeliczenie kapitału osób, które już są na emeryturze - zawsze odbywa się na ich wniosek. Wiele osób wnioski składało, ale nie wszyscy.

Przypominamy, jakie kolejno były wprowadzane zmiany w wyliczaniu kapitału początkowego. Jeśli któraś nas dotyczy, przeszliśmy na emeryturę wcześniej, nim zaczęła obowiązywać i nie składaliśmy do ZUS wniosku o przeliczenie kapitału z tego powodu - możemy to zrobić w dowolnym momencie.

Jeśli przeszliśmy na emeryturę po wejściu w życie zmian - ZUS, wyliczając nam świadczenie, uwzględnił zmiany, które obowiązywały, gdy składaliśmy wniosek.

Kto jeszcze nie jest na emeryturze nie musi nic robić. ZUS ponownie sprawdzi i przeliczy kapitał, gdy złożymy wniosek o emeryturę.

Oto zmiany, które były wprowadzane.
STYCZEŃ 2009
* likwidacja lat zerowych, wyłącznie jednak dla pracowników zatrudnionych na umowę o pracę. Dotyczy to lat do końca 1998 r., które uwzględnia się do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego, a nie wszystkich, z całego okresu zatrudnienia.
Jeśli wśród lat przyjętych do obliczenia podstawy wymiaru kapitału znalazł się rok, dwa, czy więcej, na które nie mamy zaświadczenia o zarobkach, do końca 2008 r . ZUS przyjmował, że zarobki wynosiły zero złotych. Od początku 2009 r. przyjmuje się nie zero, ale obowiązujące wówczas minimalne wynagrodzenie, proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy określonego w umowie o pracę.
Z jakich lat ZUS wyliczył nam podstawę wymiaru kapitału - mamy wskazane w decyzji o ustaleniu kapitału. Możemy tam sprawdzić, czy ta zmiana nas dotyczy.

23 WRZEŚNIA 2011
* do podstawy wymiaru kapitału można wskazać zarobki z kolejnych 10 lat przypadających także przed 1980 rokiem, a więc mogą to być np. lata 70. Ta zmiana jest ważna dla osób, które dobrze zarabiały w latach 70., ale jednocześnie mogą te zarobki udokumentować. Z tym właśnie jest największy problem.
Jeśli chcemy przeliczyć kapitał na tej podstawie - musimy złożyć do ZUS wniosek i dostarczyć dokumenty (np. druk Rp-7)potwierdzające zarobki z tego okresu.
Do tej zmiany obowiązywało ograniczenie: 10 kolejnych lat branych do podstawy wymiaru, musiało mieścić się w przedziale 1980-1998.

* wprowadzono zasadę, że kapitał wyliczany jest także wtedy, gdy do końca 1998 r. ktoś pracował krócej niż 6 miesięcy i 1 dzień. Wcześniej takim osobom ZUS odmawiał wyliczenia kapitału. Od tej zmiany do ustalenia kapitału brane są pod uwagę nie tylko pełne lata, ale także dni pracy

* za pierwszy, niepełny rok pracy (po ukończeniu nauki pracę zwykle zaczyna się w ciągu roku, a nie od stycznia) zarobki będą porównywane do przeciętnej z tych miesięcy, w których dana osoba pracowała, a nie do przeciętnej z całego roku. Dzięki tej zmianie wskaźnik wymiaru będzie wyższy, wcześniej był mniej korzystny.

PAŹDZIERNIK 2013
* niepełny rok w kapitale początkowym - zarobki z niepełnego roku podlegania ubezpieczeniom społecznym porównywane będą z przeciętnymi zarobkami proporcjonalnie do liczby przepracowanych miesięcy, a nie z przeciętnym wynagrodzeniem za cały rok. Jest to rozwiązanie korzystne np. dla kobiet, które w trakcie roku odchodziły, np. na urlop wychowawczy lub z niego wracały, mają więc przepracowany niepełny rok. Przed wprowadzeniem tej zasady zarobki z niepełnego roku uwzględnionego do wyliczenia kapitału, porównywane były z przeciętnymi zarobkami z całego roku, co obniżało wskaźnik wynagrodzenia, a tym samym negatywnie wpływało na wysokość kapitału

1 MAJ 2015
* urlopy wychowawcze, urlopy bezpłatne udzielane matkom małoletnich dzieci lub okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dziećmi - okresy te uwzględnione do wyliczenia kapitału początkowego (czyli przypadające do końca 1998 r.) liczone są takim samym wskaźnikiem, jak okresy składkowe, czyli po 1,3 proc. zamiast dotychczasowych 0,7 proc.
* studia odbyte do końca 1998 r. jeśli nie mogły być w całości zaliczone jako okres nieskładkowy (bo brakowało okresów składkowych; okresy nieskładkowe nie mogą bowiem przekraczać 1/3 okresów składkowych) teraz mogą zostać zaliczone w większej części lub w całości, bo pod uwagę brane są okresy składkowe udowodnione do dnia złożenia wniosku o emeryturę; trzeba jednak udowodnić w momencie przejścia na emeryturę wystarczający staż składkowy (np. wynoszący trzy razy tyle, ile trwał programowy tok studiów.

Studia w wymiarze wyższym zostaną uwzględnione w przeliczonym kapitale początkowym dopiero w wysokości przyznanej emerytury, nie wcześniej.

Jeśli odnajdziemy dokumenty mające wpływ na staż i zarobki, których do tej pory w ZUS nie przedstawiliśmy. Może to być np. dodatkowa praca, od której opłacane były składki ZUS.
Na przykład, ktoś dodatkowo pracował jako nauczyciel zawodu, zatrudniał się przy pracach sezonowych. Oczywiście, trzeba mieć dokumenty potwierdzające zatrudnienie i osiągane zarobki.

Warto sobie przypomnieć, jak w ogóle ZUS oblicza kapitał początkowy.

Mówiąc obrazowo, jest to hipotetyczna emerytura, którą otrzymałby pracownik urodzony po 1948 roku, gdyby przechodził na nią 1 stycznia 1999 r. Liczy się tak samo, jak emeryturę przed wprowadzeniem reformy. Bierze się więc pod uwagę ogólny staż pracy (lata składkowe i nieskładkowe), osiągane zarobki.

Na podstawie zarobków, najczęściej z kolejnych 10 lat kalendarzowych (lub 20 dowolnych lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniu) ZUS oblicza wskaźnik podstawy wymiaru kapitału. Im ten wskaźnik wyższy, tym lepiej dla nas. Pokazuje on relację naszych zarobków do przeciętnego wynagrodzenia w kraju.

Następnie oblicza się część socjalną, czyli:
Ustala 24 proc. kwoty bazowej, wynoszącej 1220,89 zł=293,01
mnoży 293,01 zł przez współczynnik p, który jest proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do końca 1998 r.

Przyjmuje 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok składkowy oraz okres wychowywania dzieci i 0,7 proc. za każdy rok nieskładkowy (z uwzględnieniem pełnych miesięcy). Okresów nieskładkowych nie może być jednak więcej niż 1/3 składkowych.

Następnie sumuje się: część socjalną oraz wynik mnożenia okresów składkowych i nieskładkowych przez wskaźnik podstawy wymiaru. Tak uzyskana suma mnożona jest przez 209. To statystyczna średnia pokazująca, ile miesięcy pobierałaby emeryturę osoba w wieku 62 lat, która przeszłaby na nią od 1 stycznia 1999 r.

Kapitał ZAWSZE (niezależnie od tego, kiedy złożymy wniosek) wyliczany jest na 1 stycznia 1999 roku - pokazuje, jaką emeryturę wtedy dostalibyśmy ze składek opłaconych do końca 1998 r.

ZAWSZE do wyliczeń brana jest kwota bazowa wynosząca 1220,89 zł Ustalony kapitał początkowy na 1 stycznia 1999 r. zapisywany jest na indywidualnym koncie ubezpieczonego, obok opłaconych składek po 31 grudnia 1998 r., a następnie waloryzowany rocznie i kwartalnie.

WSKAŹNIKI WALORYZACJI KAPITAŁU POCZĄTKOWEGO
Waloryzacja roczna kapitału początkowego odbywa się według następujących zasad.
Pierwsza waloryzacja przeprowadzana jest od 1 czerwca 2000 r. za rok 1999 - według odrębnego wskaźnika waloryzacji kapitału początkowego za rok 1999, wynoszącego 115,60 proc.

Kolejne waloryzacje kapitału początkowego, tj. za rok 2000 i lata następne, przeprowadzane są według wskaźników waloryzacji ogłaszanych dla składek na ubezpieczenie w dniu 1 czerwca roku następnego.

Oto wskaźniki waloryzacji kapitału początkowego za kolejne lata

• 2000 - 112,72 proc.
• 2001 - 106,68 proc.
• 2002 - 101,90 proc.
• 2003 - 102,00 proc.
• 2004 - 103,63 proc.
• 2005 - 105,55 proc.
• 2006 - 106,90 proc.
• 2007 - 112,85 proc.
• 2008 - 116,26 proc.
• 2009 - 107,22 proc.
• 2010 - 103,98 proc.
• 2011 - 105,18 proc.
• 2012 - 104,68 proc.
• 2013 - 104,54 proc.
• 2014 - 102,06 proc.
• 2015 - 105,37 proc.
• 2016 - 106,37 proc.
• 2017 - 108,68 proc.

Kapitał początkowy podlega również waloryzacjom kwartalnym, w zależności od terminu złożenia wniosku o emeryturę.
Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota kapitału początkowego po roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest waloryzowana kwartalnie.

W przypadku ustalania wysokości emerytury:
* w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku;
* w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku;
* w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku;
* w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za drugi kwartał danego roku.
UWAGA! Wyjątkiem jest wniosek złożony w czerwcu, gdy nie przeprowadza się już waloryzacji kwartalnych.