Grudziądz. To możemy zobaczyć na wystawie „Żydzi w Grudziądzu. Dzieje. Ludzie. Miejsca”. Zobacz zdjęcia

W grudziądzkim muzeum czynna jest wystawa „Żydzi w Grudziądzu. Dzieje. Ludzie. Miejsca”. W przesłanym do redakcji "Gazety Pomorskiej" artykule, do zwiedzenia ekspozycji zachęca Monika Mellerowska, zajmująca się dziejami społeczności żydowskiej w Grudziądzu.

Nie sposób przemilczeć jakąkolwiek część społeczeństwa, która współtworzyła tak historię, jak i kulturę, gospodarkę i wreszcie obraz miasta. Tym bardziej nie sposób pominąć tych, których istnienie próbowała wymazać historia Zagłady, czyniąc to skuteczniej, niż jakikolwiek odcinek czasu pamięci i zapomnienia.

Dlatego też jest Wystawa „Żydzi w Grudziądzu. Dzieje. Ludzie. Miejsca” materialnym przywołaniem fragmentów losów i miejsc składając się na tę część opowieści o życiu Żydów w Grudziądzu, jaką udało się zachować w pamięci i w skrawkach materii. Mimo nielicznej społeczności Żydów w Grudziądzu, stanowiącej w szczycie niewiele powyżej jednego procenta ogółu ludności miała ona duży wpływ na rozwój miasta. Co wyraźnie zaznacza się na wystawie.

Odkrywa ona bardzo wiele, bo z tej nikłej spuścizny, jaka pozostała po grudziądzkich mieszkańcach wyznania mojżeszowego udało się jej kuratorom – Łukaszowi Ciemińskiemu i Mateuszowi Promińskiemu - zbudować narrację ze światem zaprzeszłym. Dotrzeć i potwierdzić wiele nieznanych dotychczas materiałów, które zaskoczą wszystkich odwiedzających.

Tym, co zainspirowało do powstania wystawy jest pochodzący ze zbiorów Muzeum tas, tarcza na Torę z grudziądzkiej synagogi. I jest ona na wystawie najcenniejszym artefaktem, prawdziwym świadkiem życia Żydów w Grudziądzu.

Jednak wystawa nie skupia się tylko na historii Żydów grudziądzkich, ale wpisując się w nią uwzględnia każde ważne w kalendarzu judaistycznym święto, pokazując – na tle zgromadzonych artefaktów – jak one przebiegały, stanowiąc tym samym opowieść o judaizmie.

Bogaty zbiór paramentów prowadzi odwiedzających przez Szabat, Chanukę, Pesach czy Sukot. To tylko niektóre z prezentowanych na wystawie świąt, jakie obchodzili także Żydzi mieszkający w Grudziądzu. Każdą z tych części wystawy zdobią licznie zgromadzone ilustracje Hermana Junkera przybliżające towarzyszące poszczególnym świętom obrzędy.

Przekraczając próg wystawy przenikamy niejako do domu żydowskiego przepełnionego tradycją i religijnymi symbolami. W drzwiach, niczym tradycyjna mezuza wita odwiedzających klaf i zaaranżowany i upiększony według micwy stół nakryty do kolacji szabasowej. Pysznią się na nim chałki, wino i świece szabasowe. Najcenniejszym , wspomnianym już artefaktem na wystawie niezaprzeczalnie jest tas, tarcza na Torę, która pochodzi z grudziądzkiej synagogi. To najbardziej materialny i użytkowy dowód funkcjonowania społeczności Żydów w Grudziądzu. Ta znajdująca się na ekspozycji datowana jest na lata 1860-1888 i w śladach użytkowania niesie opowieść o żydowskich mieszkańcach miasta.

Im także poświęcona jest część wystawy, która szczególną uwagę zwraca na postacie Abrahama Icchaka Bromberga, ostatniego grudziądzkiego rabina; związanego z Muzeum artysty Zygmunta Lipińskiego, którego prace Muzeum posiada w swoich zbiorach czy wybitnego psychologa Erwina Levy’ego. Ponadto duże wrażenie robi zdjęcie grupy Żydów grudziądzkich, jakie udało się odnaleźć i odczytać podczas przygotowań do wystawy. Stanowi ono, zaraz po tarczy na Torę jeden z istotniejszych elementów wystawy i jednocześnie ważne świadectwo życia grudziądzkiej społeczności żydowskiej. Tym samym, stając niejako obok odwiedzającego tamta grupa grudziądzkich Żydów w sposób poruszający zaznacza swoją obecność.

W tej ekspozycji o dziejach, ludziach i miejscach nie mogło zabraknąć przybliżenia tych ostatnich, które jeszcze dziś, choć część z nich zmieniła swoje przeznaczenie, stanowią materialny wyraz obecności dawnych mieszkańców w tkance miasta. Zatem odwiedzający wystawę znajdą na niej opowieść o miejscach istotnych dla gminy żydowskiej - synagodze, kirkucie, czy mykwie. Ale także, jako, że żydowscy mieszkańcy miasta wnieśli znaczący wkład w jego rozwój w latach międzywojnia o fabrykach, których sława w latach świetności wychodziła daleko poza Grudziądz.

Pojawiają się zatem w tej niezwykłej opowieści fabryki Herzfelda i Victoriusa, Samuela Halperina czy Augusta Ventzkiego.

Wystawa „Żydzi w Grudziądzu. Dzieje. Ludzie. Miejsca” uświadamia mieszkańcom i tym, którzy odwiedzą miasto, jak ważną rolę odegrali grudziądzcy Żydzi w budowaniu tak historii, jak i obecnego obrazu miasta. Stanowi zwrot ku pamięci o tych, którzy nadal pozostają jego częścią, a których ślady mogące być widocznymi dla codziennego przechodnia wyrugowała historia.

Tych śladów, z których nieliczne można jeszcze spotkać w mieście wystawa prezentuje więcej, a mieszcząc na przestrzeni ekspozycji dziedzictwo tradycji i religii, tworzy kompozycję, która w takim kształcie funkcjonowała przez lata. Tym samym ilustruje życie tych, którzy byli tu kiedyś, a zniknęli. Odeszli – zabrani siłą okupanta, czy z własnej woli, by gdzieś tam podzielić los tych, co kiedyś byli im sąsiadami.

Wystawa jest dostępna w Muzeum im. ks. dr. W. Łęgi w Grudziądzu do 8 stycznia 2023 r.