Dwie romańskie wieże nad Wisłą

Tak jest u góry, a na dole - u stóp wzgórza - rozbudowało się skromne miasteczko, w którym czas zatrzymał się w połowie XIX wieku - jakbyśmy cofnęli się do czasów zaboru rosyjskiego.

To co znajduje się na wzgórzu kontrastuje z tym co u podnóża jak niebo i ziemia. W góry warowne budowle sakralne z czasów świetności mazowieckich książąt piastowskich, na dole drewniane domki - widomy znak słabo rozwiniętego gospodarczo państwa carów (po III rozbiorze Czerwińsk znalazł się w granicach Prus).

Perła w koronie

A całość, może dzięki temu niezwykłemu kontrastowi, walorom historycznym i krajobrazowym, stanowi prawdziwą perłę w koronie nadwiślańskich miast. Dodajmy - perłę wymagającą szlifu, dofinansowania, bo tu i ówdzie z zakamarków górnego i dolnego miasta wyziera mazowiecka bieda. Choć tak blisko jest do Warszawy... Miasteczko (bo taki ma charakter) jest siedzibą gminy wiejskiej. Zamieszkuje je ok. 1000 osób.

Klasztor

Czerwińsk trafił na karty historii dzięki wzmiance zawartej w tzw. Falsyfikacie Mogileńskim, jakoby z roku 1065, ale faktycznie z XII wieku. Bulla papieża Hadriana IV z roku 1155 wymienia czerwiński klasztor jako znajdujący się pod opieką Stolicy Apostolskiej. Dokument wystawiono na prośbę przeora Gwidona. Historycy przypuszczają, że swój udział w fundacji mieli też książęta Bolesław Kędzierzawy i Henryk Sandomierski, może nawet Bolesław Krzywousty. Braciszkowie mogli być sprowadzeni z opactwa św. Idziego w Leodium (dzisiejsze Liege w Belgii), choć żaden przekaz tego nie potwierdza.

Na znajdującym się w klasztornym Muzeum Misyjnym współczesnym obrazie ukazano klasztor w całej okazałości - nie tylko jako siedzibę zakonu, ale też jako nadwiślańską fortecę.

Nic zatem dziwnego, że w jej murach zatrzymywali się dostojnicy kościelni i świeccy. Bywali tu książęta mazowieccy, królowie Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło. Ten ostatni skorzystał z gościny opata w lipcu 1410 roku zaraz po przeprawie przez Wisłę swych wojsk idących na rozprawę z Krzyżakami. Przeprawa odbyła się po moście łyżwowym (pływającym). Jagiełło modlił się tu o powodzenie wyprawy, zaś po bitwie pod Grunwaldem ofiarował klasztorowi swój hełm. Klasztor odwiedzał też król Jan Kazimierz, oddając cześć cudownemu obrazowi Matki Boskiej Czerwińskiej (dzieło Łukasza z Łowicza z 1612 r.).

Upadek Rzeczypospolitej oznaczał kasatę zakonu przez rząd carski, grabież zbiorów bibliotecznych oraz hełmu Jagiełły. W roku 1869 Czerwińsk i stracił prawa miejskie.

Stary kościół

Najcenniejszym zabytkiem miasteczka jest kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, wzniesiony w drugiej ćwierci XII wieku z kamiennych ciosów. Przez wieki budowla była modernizowana (zwłaszcza w środku), przez co utraciła pierwotny styl romański. Teraz dominuje barok, zaś fragmenty romańskie i gotyckie zostały odsłonięte przez konserwatorów spod głębokich warstw cegieł i tynków.

Pierwotny klasztor był drewniany i został zniszczony zapewne podczas jednego z najazdów litewskich. W XV stuleciu rozpoczęto wznoszenie murowanych zabudowań. W XVII wieku klasztor został przebudowany i wtedy w dużej mierze stracił swój obronny charakter.

Niezwykłe jest także miasteczko, w zdecydowanej większości drewniane. Najstarszy dom pochodzi z połowy XIX wieku.