Cuda neurochirurgii dają nadzieję chorym

Myśli o cudownych lekach i terapiach, przywracających zdrowie, towarzyszą ludzkości od dawna. Jednak nigdy nadzieja na "cudowne uzdrowienia" nie była tak bliska spełnienia.

Na wieść o tym, że zespołowi polsko-brytyjskich specjalistów udało się postawić na nogi sparaliżowanego od pasa w dół pacjenta, prof. Geoffrey Raisman z University College w Londynie miał powiedzieć, że to osiągnięcie jest bardziej imponujące niż wysłanie człowieka na Księżyc.

Prof. Raisman wie, co mówi - naprawianiem uszkodzonego rdzenia zajmuje się od 40 lat, a dwie dekady temu odkrył niezwykłe zdolności glejowych komórek węchowych.

Przeczytaj także: Tych troje młodych ludzi połączyły choroby, na które tradycyjna medycyna nie znalazła sposobu

Gdy jedni marzą o lotach na Marsa, inni (a są ich tysiące) - przykuci do łóżek i wózków inwalidzkich - czekają na Świętego Graala neurochirugii. Liczą, że przyjdzie taki dzień, kiedy nienaprawialne dotąd uszkodzenia rdzenia kręgowego będzie można naprawiać.

Wierzył w to Christopher Reeve, amerykański aktor, najsłynniejszy kinowy Superman, którego w 1995 r. poniósł na planie filmowym spłoszony koń. Na skutek upadku aktor skręcił kark i doznał paraliżu.

O tym, jak bardzo chciał być znowu sprawny, świadczy fakt, że zgodził się testować na sobie nowe metody, mające naprawić uszkodzony rdzeń kręgowy. Był nawet zwolennikiem dopuszczenia terapii z użyciem komórek macierzystych pobranych z ludzkich płodów.

Reeve nie doczekał dnia, kiedy świat dowiedział się, że nie komórki macierzyste, ale tzw. glejowe komórki węchowe, na dodatek pobrane nie z błony śluzowej nosa, tylko z mózgowia, mogą być szansą dla osób z uszkodzonym rdzeniem.

Wieści o pierwszym na świecie sukcesie w rekonstrukcji rdzenia nie pochodziły z jednej ze słynnych amerykańskich uczelni czy instytutów badawczych, ale z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu (jesień 2014 r.). To tam zespół lekarzy dokonał swoistego cudu. Jego beneficjentem jest Dariusz Fidyka, który od 2010 r. był sparaliżowany od pasa w dół. Dzięki eksperymentalnemu zabiegowi odzyskał czucie w nogach i może się poruszać przy pomocy sprzętu ortopedycznego.

Ten "medyczny cud", przy całkowicie przerwanym rdzeniu kręgowym, to wynik zastosowania autorskiej metody polegającej na przeszczepieniu własnych glejowych komórek węchowych pacjenta, połączonej z rekonstrukcją rdzenia wszczepami z nerwów obwodowych.

- Znam ten przypadek, bo byłem recenzentem pracy habilitacyjnej. Pacjent miał rdzeń przecięty, a nie zmiażdżony, jak to najczęściej dzieje się wskutek wypadków komunikacyjnych, na dodatek w odcinku piersiowym. Dlatego do następnych zabiegów poszukuje się osób z takimi samymi obrażeniami. Kryteria kwalifikacji do operacji są bardzo ścisłe - mówi prof. Marek Harat, szef Kliniki Neurochirurgii w 10. Wojskowym Szpitalu Klinicznym w Bydgoszczy.

Wiadomość o udanym zabiegu we Wrocławiu zelektryzowała tych pacjentów, którzy w wyniku przerwania rdzenia, w jednej chwili, ze zdrowych stali się niepełnosprawnymi. Dotyczy to m.in. byłej wokalistki zespołu Varius Manx, Moniki Kuszyńskiej.

Od 2006 r., po wypadku, jest sparaliżowana od pasa w dół. Sięgała po wszystkie dostępne kuracje, z terapią komórkami macierzystymi włącznie (miała przeszczep komórek macierzystych w Moskwie, ale efektów nie ma).
Regeneracja uszkodzonego rdzenia, uznawana dotąd za niemożliwą, jest faktem. Aby móc powiedzieć, że to nie eksperyment a uznana metoda lecznicza, potrzeba więcej takich operacji.

Prof. Harat studzi emocje. - Dla kilku chorych to będzie bardzo ważny przełom, pod warunkiem, że metoda zadziała. Za wcześnie, by powiedzieć, że to działa na pewno.

Podkreśla, że w neurochirurgii rekonstrukcyjnej ciągle olbrzymim problemem jest uzyskanie dobrego materiału tkankowego do naprawy uszkodzonych części ośrodkowego układu nerwowego. - O ile komórki macierzyste służą do rekonstrukcji narządów - odtwarza się z nich nerki, pęcherz moczowy, rogówkę, chrząstkę, kości, to nie ma komórek, które w układzie nerwowym zachowywałyby się zgodnie z naszymi oczekiwaniami - tłumaczy.

Bydgoski neurochirurg przypomina, że zaprzestano badań nad komórkami płodowymi ze względów etycznych.
- Prawdopodobnie nigdzie na świecie już się tego nie robi. Próbowano eksperymentować na komórkach embrionalnych, czyli pochodzących z jeszcze wcześniejszego okresu rozwoju płodowego, ale zaniechano, bo komórki mnożyły się poza kontrolą, czyli zachowywały się jak komórki nowotworowe. Poszukuje się różnych sposobów - poprzez inżynierię genetyczną próbuje się odwrócić mezenchymalne komórki macierzyste do tak pierwotnego rozwoju, by mogły się różnicować w komórki układu nerwowego.

Przyznaje, że pomysłów, koncepcji jest wiele. - Śledzę to wszystko od lat, bo to jest olbrzymia nadzieja neurochirurgii. Mam wrażenie, że rozwiązanie jest tuż za rogiem - wysyłam swoich asystentów za granicę, do ośrodków, które się tym zajmuję, ale lata mijają, a my nie mamy tego, czego oczekujemy - przyznaje.

Polska neurochirurgia może jednak pochwalić się wieloma sukcesami, o których głośno było w ostatnich kilkunastu latach. Ich autorem jest prof. Harat (wraz z zespołem). W 1999 r. wykonał pierwszy w kraju zabieg u pacjenta z chorobą Parkinsona (dziś ta operacja jest refundowana przez NFZ, bo nie jest to już eksperyment).
- Nagle, na naszych oczach chory staje się zdrowym człowiekiem. Drżenie ustaje. To coś niezwykłego, w przeciwieństwie do wszystkich innych zabiegów, gdzie z duszą na ramieniu czekamy, aż pacjent operowany - na przykład z powodu guza mózgu - obudzi się. Przecież nie mamy pewności, czy będzie mówił, ruszał kończynami, widział - mówi prof. Harat.

Po stymulacji mózgu w chorobie Parkinsona przyszły następne. Pod koniec 2002 r. w szpitalu wojskowym przeprowadzono pierwszy w Polsce zabieg psychochirurgiczny u chorego cierpiącego na zespół natręctw, powiązany z depresją i stanami lękowymi. Za każdym razem prof. Harat zaznacza, że właśnie ta operacja była najtrudniejsza.

- Pierwsza szansa na rozwój tej dziedziny pojawiła się na przełomie lat 40. i 50. - wtedy Egas Moniz dostał Nagrodę Nobla. Drugą szansę miałem ja - to było właśnie w grudniu 2002 roku.

Podkreśla, że wokół psychochirurgii narosło wiele mitów. - Działo się tak chociażby pod wpływem książki i zrealizowanego na jej podstawie filmu "Lot nad kukułczym gniazdem". Jest to najlepiej sprzedająca się opowieść o tym, że można ingerować w ludzkie emocje poprzez zabiegi chirurgiczne. To przez długie lata była powszechna wiedza, bardzo negatywna, o tego typu zabiegach. Tymczasem rzeczywistość jest taka - do neurochirurga trafia bardzo ciężko chory człowiek, którego zawiodły wszystkie inne terapie. Często znajduje się już na marginesie życia społecznego i rodzinnego. Więc rozpaczliwie próbuje wrócić do normalności.
Na czym polegał nowatorski zabieg? Przez niewielki otwór w czaszce pacjenta wprowadzono elektrodę, dzięki której za pomocą wysokiej temperatury chirurdzy zniszczyli wadliwe połączenia.

W kolejnych latach prof. Harat zajął się operacyjnym leczeniem osób z dystonią (mimowolne ruchy, które powodują wyginanie różnych części ciała), mózgowym porażeniem dziecięcym i chorobą Tourette'a (objawia się mruganiem oczami, ruchami ramion lub głowy, grymasami, pochrząkiwaniem czy mlaskaniem, w ciężkiej postaci choroby występują tiki złożone, osoba chora podskakuje, dotyka siebie lub innych osób, kręci się w kółko, może wypowiadać słowa, które są pozbawione sensu). Kilka lat później, zachęcony dobrymi wynikami, zaczął wszczepiać stymulatory także ludziom z ciężką depresją.

W 2010 roku w rozmowie z "Pomorską" mówił, że możliwe będzie leczenie uzależnień i patologicznej otyłości poprzez głęboką stymulację mózgu. I tak się stało.

W lipcu 2012 r. przeprowadził zabieg u 19-letniej pacjentki cierpiącej na patologiczną otyłość. - To fascynujące, że do leczenia osób z olbrzymią otyłością zaczynamy podchodzić w bardziej subtelny sposób. Wiemy już, że nie w przewodzie pokarmowym tkwi choroba, a w głowie. Najcięższe przypadki patologicznej otyłości związane są z zaburzeniami mózgu, w ośrodkach zlokalizowanych w podwzgórzu - chodzi o ośrodek sytości i głodu. Gra pomiędzy tymi ośrodkami odpowiada za chęć przyjmowania pokarmów bądź uczucie sytości - wyjaśniał na konferencji prasowej.

Druga eksperymentalna operacja z powodu patologicznej otyłości została przeprowadzona w bydgoskiej klinice u pacjentki z USA. U niej, tak jak u 19-latki, też były uszkodzone ośrodki głodu i sytości.

Sukcesem (ale dopiero po drugim zabiegu) zakończyła się terapia u Ewy cierpiącej na autoagresję (rok 2013). - Córka jest nowym człowiekiem - przyznaje mama.

Eksperymentalna operacja budzi ogromne nadzieje u rodziców 7-letniej Zuzi Machety i malutkiego Kajtka ze Śremu. Tę dwójkę dzieci cierpiących na pęcherzowe oddzielanie się naskórka (Epidermolysis Bullosa, czyli EB) zna cała Polska. Dzięki hojności tysięcy ludzi o wielkich sercach Zuzia i Kajtuś zebrali ogromne pieniądze potrzebne na leczenie w USA (terapia jednego pacjenta kosztuje 6 mln zł).

Historia niewyobrażalnego cierpieniem Zuzi jest opisana na jej stronie internetowej.
"Zuzia ma uszkodzony gen odpowiedzialny za produkcję kolagenu w skórze. Przez co naskórek nie "trzyma się", oddziela od głębszych warstw skóry. Jak to kiedyś określono, chorym na EB brakuje kleju w skórze. Ból odczuwany przez Zuzię jest porównywalny do poparzenia II stopnia. Jeżeli kiedykolwiek się oparzyłeś, to wiesz co mam na myśli".

Tam też Sylwia Macheta, mama dziewczynki pisze: "W 2008 na Uniwersytecie Minnesoty odkryto, że przeszczep szpiku oraz komórek macierzystych u osób z EB prowadzi do znacznej poprawy stanu zdrowia chorych. Skóra pacjentów zaczyna produkować kolagen i rany zaczynają się goić, a układ pokarmowy zaczyna działać prawidłowo. Leczenie jest bardzo skuteczne, przeszło je już kilkoro dzieci z EB".

Za Zuzię i Kajtka, za wszystkich, których życie bez cierpienia zależy od eksperymentalnych operacji, ściskam kciuki.