Śladami menonitów w dolnie Wisły

Tej przyjemności doświadczać też będą rowerzyści, którzy 10 maja - w ramach otwarcia kujawsko-pomorskiego sezonu turystycznego - wyruszą z Włocławka, Torunia, Bydgoszczy i Grudziądza na Wiślaną Trasę Rowerową.

Dziś jednak proponuję Czytelnikom odwiedzenie kilku miejscowości położonych przy owej trasie. Reporter "Pomorskiej" czynił to ostatnio z Klubem Turystyki Pieszej "Wędrownik" Regionalnego Oddziału PTTK"Szlak Brdy" w Bydgoszczy. Tutejsze miejscowości rozbudowały się wzdłuż nadwiślańskiej drogi asfaltowej i wałów przeciwpowodziowych. Jest ich sporo i każda ciekawsza, a jakże malownicza...

Zacznijmy wszak od Wielkiego Zajączkowa, spoglądając dalej na północ. To powiat świecki, gmina Dragacz, historyczne Kociewie.

Źródła krzyżackie podawały, że około 1400 roku komtur pokrzywniki (niem. Engelsburg) Leopold von Eglingen nadał wieś Zagenczkow niejakiemu Cuncke. Lokacja wsi nastąpiła na prawie chełmińskim. W drugiej połowie XV wieku, na mocy II pokoju toruńskiego, gdy całe Pomorze Gdańskie przekazano Polsce, królewski wójt rezydujący na zamku w Rogóźnie wystawił przywilej na budowę i funkcjonowanie karczmy.

Wieś się rozrastała - mieszkali tu bogaci chłopi, właściciel karczmy, rybak. Tutejsze łąki rozciągające się wzdłuż Wisły nazywano monthowskimi (od pobliskiej wsi Mątawy (niem. Montau), a dzierżawili je zwykle -jako doskonałe pastwiska - gdańscy rzeźnicy. Podobnie, w dolinie Nogatu, łąki dzierżawili rzeźnicy elbląscy.

Rok 1601 otwiera nowy rozdział w historii Zajączkowa Wielkiego - przywilej osiedlenia się otrzymali menonici, czyli reprezentujący odłam anabaptyzmu, uchodzący przed prześladowaniami religijnymi i wojnami przybysze z Holandii.

- To byli ludzie niezwykle pracowici i religijni - przypomina Jerzy Bitner, przewodnik turystyczny województwa kujawsko-pomorskiego. - Polacy i Niemcy, ich sąsiedzi, nazywali menonitów smutnymi, bo surowe nakazy religijne zabraniały im zabaw, spożywania alkoholu, nakazywały zaś skromność obyczajów i stroju. Nawet małżeństwa zawierano wyłącznie we własnym kręgu kulturowym.

Do naszych czasów we wsi zachował się tylko jeden zbudowany pod koniec XIX wieku drewniany dom - pomenonicki lub poniemiecki. Wiadomo, że przed wojną jego właścicielem był Niemiec Rahal. Jest też cmentarz ewangelicki, na którym można znaleźć nagrobki charakterystyczne dla menonitów i późniejsze typowo ewangelickie.

Stare domy, a zwłaszcza cmentarze z czytelnymi jeszcze w wielu przypadkach tablicami nagrobnymi świadczą o historii nadwiślańskich ziem.

Jeśli zajrzeć do sąsiedniej, położonej na północ wsi Mątawy, znów znajdziemy ślady przeszłości. Miejscowość, podobnie jak Wielkie Zajączkowo, założona została w XIVprzez Krzyżaków na prawie chełmińskim, ale dużym wielkim ośrodkiem stała się dopiero dzięki przybyłym w roku 1568 menonitom.

Im też wieś zawdzięcza zachowane do dziś oblicze: XIX-wieczne chałupy o konstrukcji zrębowej na podmurówkach. Najokazalsza z nich (z podcieniem) zbudowana została w roku 1837. W centrum wsi wznosi się od roku 1898 murowany kościół, który stanął na miejscu starego. Do zakończenia II wojny światowej należał do zboru ewangelickiego, a później do parafii katolickiej Najświętszej Marii Panny Królowej Polski. W kościele znajduje się tablica poświęcona menonitom.