Ruiny zamku w Papowie Biskupim. Kiedyś rządzili tam komturowie

Ruiny na starej rycinie.
(fot. archiwum)

Zamek papowski położony był w centrum wsi, niedaleko kościoła, przy drodze z Chełmży do Stolna. Do jego ruin wciąż lubią chodzić mieszkańcy.

Wyświetl większą mapę

Miejsce randek

- Kiedyś tylko tam chodziło się na randki - zdradza Roman Żakowski, 78-letni mieszkaniec. - Na zamku toczyło się życie towarzyskie. Starsi grali w karty, panie opalały się na leżakach, młodzież się bawiła, były strzelnice, karuzela, przyjeżdżało wojsko. Chciałbym by to miejsce znów ożyło, by wróciło tu rycerstwo, toczyły się walki, robiono inscenizacje.

Kiedyś, drogą u podnóża zamku, biegł ważny szlak komunikacyjno-handlowy łączący Toruń z głównymi ośrodkami Państwa Zakonu Krzyżackiego. Zamek na kilkumetrowym wzniesieniu znajdował się między Jeziorem Papowskim a zanikającym małym jeziorem. Zamek ten to typ klasztorny - będący siedzibą konwentu. Nie wiadomo, czy pełnił funkcję szpitalną czy był tylko lecznicą, choć zgodnie z przeznaczeniem te warownie pełniły funkcje klasztorne, militarne, gospodarcze, administracyjno-sądownicze i szpitalne.

Składał się z zamku głównego i przedzamcza. To przylegało do niego od północy i wschodu, oddzielone szeroką fosą, która także okalała cały teren warowny. W sumie zajmował obszar około 4,22 ha. Wykonany unikatowo, bo prawie w całości z kamienia narzutowego, budził podziw. Cegieł użyto do wykończenia detali - okien i drzwi. Mury zewnętrzne, z głazów granitowych łamanych, ułożono warstwami z drobnego kamienia łamanego.

Przeczytaj również: Świecie. Ślub można wziąć w zamku lub parku

Budynek konwentu, w którym znajdowały się pomieszczenia klasztorne: kaplica, kapitularz, refektarz, dormitorium i infirmeria, posiadał cztery skrzydła otaczające dziedziniec. Zamek robił wrażenie na szturmujących. Komturowie papowscy - dowódcy sił zbrojnych konwentu i całej komturii, dysponowali dużym arsenałem. Dziedziniec ze studnią był otoczony drewnianym krużgankiem.

Skrzydła zamku posiadały po cztery kondygnacje; piwnice, parter, pierwsze piętro z pomieszczeniami mieszkalno-reprezentacyjnymi, drugie piętro - magazynowo-obronne. We wschodniej części znajdowała się kaplica zamkowa pod wezwaniem św. Huberta, w zachodniej - kapitularz lub refektarz. Wystrój wnętrz był bardzo bogaty. Kapitularz i kaplica były tynkowane, dowodzą tego zachowane fragmenty tynków. W skrzydle zachodnim na pierwszym piętrze znajdowało się prawdopodobnie dormitoriu, a na parterze pod nim kuchnia. W skrzydle południowym mieściła się siedziba komtura. Na drugim piętrze znajdowały się spichlerze i ganek obronny. Najskromniej urządzony był parter i piwnice. Wszystkie skrzydła zamku były podpiwniczone. W piwnicy znajdującej się pod kapitularzem prawdopodobnie mieścił się loch.

Brama wjazdowa znajdowała się po północnej stronie zamku głównego. Owalne przedzamcze otaczał mur obronny, był wzmocniony dwoma wieżami.

Historia obiektu jest powiązana z dziejami Ziemi Chełmińskiej. Badania archeologiczne nie wykazały śladów grodziska czy znalezisk artefaktów wcześniejszych jak druga poł. XIII w. Krzyżacy objęli teren w posiadanie w styczniu 1230 roku na mocy zrzeczenia się przez bp Chrystiana wszystkich posiadłości w kasztelani chełmińskiej w zamian za zobowiązanie Krzyżaków do walki z Prusami. Komturia powstała tu około 1277/1278 roku, gdy warunki materialne pozwoliły budować zamek. Budowa, można przyjąć, zakończyła się w pierwszej ćwierci XIV w. Papowo odgrywało wtedy ważną rolę administracyjną i gospodarczą w państwie zakonnym, było cennym ośrodkiem hodowli koni. W wielkiej wojnie Polski z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411 komtur Papowa zginął w bitwie pod Grunwaldem. Zamek wpadł w ręce polskie, ale pod koniec 1410 roku odbili go Krzyżacy. Pierwszy prokurator Johann Spiege pojawia się w 1425 roku. Tu ustalono wprowadzenie cła funtowego, a Papowo było pierwszym zamkiem zajętym przez Polaków w trakcie wojny 13- letniej. Po wcieleniu Ziemi Chełmińskiej do Polski na mocy Pokoju Toruńskiego z 1466 roku, zamek wszedł w skład królewszczyzn. Król w 1505 roku przekazał go z włościami bp chełmińskiemu Mikołajowi Chrapickiemu. Papowo weszło w skład tzw. biskupich dóbr stołowych a miejscowość zaczęła nosić nazwę Papowo Biskupie.

Zobacz też: Wiekowy zamek w Golubiu-Dobrzyniu kryje w sobie liczne tajemnice

Destrukcja i rozbiórka

Od wielu lat teren wokół ruin zamku badają archeolodzy.
(fot. archiwum Urzędu Gminy )

Zamek całkowicie utracił znaczenie militarne, zaczęła się destrukcja obiektu, na przedzamczu powstaje dwór.Kres funkcjonowania zamku położyła akcja rozbiórkowa zakończona w 1639 roku w celu pozyskania z zamku głównego materiału budowlanego, głównie kamienia do budowy seminarium diecezjalnego w Chełmnie. W XVII w. zamek główny był już ruiną a na przedzamczu wznosiły się budynki gospodarcze w nie najlepszym stanie oraz tzw. dwór. Po pierwszym rozbiorze zamek przeszedł pod panowanie Prus. Do lat 80- tych XIX w. zostały rozebrane całkowicie mury przedzamcza, wewnętrzne mury zamku głównego do poziomu przyziemia i budynki gospodarcze na przedzamczu.

W latach 50-tych XX w. nastąpił obryw północno-wschodniego narożnika zamku. W 2004 roku obiektem zainteresowała się Fundacja Ureusz, która doprowadziła z udziałem władz gminy do podjęcia badań archeologicznych przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem Marcina Wiewióry i Daniela Gazdy.

(Korzystałam z "Programu konserwatorskiego i programu użytkowego zamku w Papowie Biskupim zespołu autorów pod kierunkiem Rajmunda W. Gazdy.)