Zapomniani bohaterowie 1939-1945 na Cmentarzu Bohaterów Bydgoszczy [zdjęcia]

Symboliczna mogiła poświęcona tym, którzy zginęli w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Ich ciała spalono w krematoriach lub na stosach ciałopalnych
(fot. Jolanta Zielazna)

Równe szeregi kamiennych krzyży, najczęściej z tabliczką "nieznany", szelest liści grabionych przez pracowników, sroka skrzecząca gdzieś wśród drzew. Z rzadka przy krzyżu stoi znicz.

Cmentarz Bohaterów Bydgoszczy na Wzgórzu Wolności. Nieco zapomniany, choć o ludziach tam spoczywających mówi się często.

Tablica pamięci żydowskich ofiar faszyzmu
(fot. Jolanta Zielazna)

Cmentarz nazywany jest honorowym. Na wzgórzu wśród drzew ostatni spoczynek znalazły szczątki 1169 ofiar niemieckich zbrodni, nie tylko bydgoszczan. Po wojnie, w latach 1946-48, ekshumowano ofiary zaplanowanych zbrodni z wielu miejsc Bydgoszczy (m.in. Starego Rynku, cmentarza Nowofarnego, komunalnego przy ul. Kcyńskiej, żydowskiego przy ul. Szubińskiej 101, z Lasu Gdańskiego, fordońskiej Doliny Śmierci (większość tam zamordowanych spoczywa do dziś w miejscu kaźni) i Tryszczyna.

Wszystkie te szczątki uroczyście pochowano na wzgórzu, które od 1920 roku nazwane zostało Wzgórzem Wolności. To tu stała osławiona wieża Bismarcka. Górowała nad miastem do 1928 roku, kiedy decyzją miejskich radnych została wysadzona w powietrze.

Ks. Piotr Szarek został rozstrzelany na Starym Rynku
(fot. Jolanta Zielazna)

Na tabliczkach tych, którzy ocalili imiona i nazwisko, bo jakimś cudem udało się ich zidentyfikować, na kilku sąsiednich mogiłach często jest ta sama data śmierci. Zginęli razem 9 września czy 1 listopada 1939.

Ofiar z 1939 roku jest chyba najwięcej. Inni stracili życie w roku 1941, 1942. Są nazwiska księży, m.in. Antoniego Lewickiego, Jana Jakubowskiego, Piotra Szarka, ks. dra Stanisława Wiorka, ks. Jana Kleina.

Spoczywają tu nauczyciele (m.in. Aleksander Rapke, Alojzy Kaźmierczak, Alojzy Lulkiewicz, Ludwik Monowid, Stefan Balcer i inni), rzemieślnicy, robotnicy, przedstawiciele wolnych zawodów, mieszkańcy. Wymieńmy choćby Bernarda Maternowskiego, Antoniego Kitowskiego, Franciszka Bruckiego, inż. Tytusa Jemielewskiego, Halinę i Franciszkę Kosińskie - obie zginęły już 2 września 1939 r.

Jest grób Stanisławy Koszcząb. To ofiara niemieckiego Sądu Specjalnego, działającego w Bydgoszczy. Miała sklep kolonialny przy ul. Szubińskiej. Została oskarżona w związku z wydarzeniami z początku września. Choć absolutnie niczego jej nie udowodniono - nie miało to najmniejszego znaczenia. Została rozstrzelana 15 listopada 1939 roku w więzieniu na Wałach Jagiellońskich. Razem z nią stracono Marię Błażejczak. O wykonaniu wyroku ich dzieci dowiedziały się z gazet. Pisałam o obu bydgoszczankach w 2004 roku.

Symboliczny grób prezydenta Bernarda Śliwińskiego
(fot. Jolanta Zielazna)

Na tym cmentarzu każda mogiła to tragedia. Wywlekani z domów, często zanim zginęli, przeszli przez obóz w koszarach przy ul. Gdańskiej.

Symboliczne płyty pamięci, mają ci, którzy "4 i 5 września 1939 r., po ewakuacji władz miasta wzięli na siebie obowiązek i honor obrony życia i mienia mieszkańców Bydgoszczy, za co zapłacili życiem". To red. Konrad Fiedler, kupiec Marian Miczuga, wiceprezydent Mieczysław Nawrowski, płk rez. Stanisław Pałaszewski, komendant Straży Obywatelskiej.

Obok - symboliczne groby prezydenta Leona Barciszewskiego, zamordowanego 11 listopada 1939 r. w miejscu do tej pory nieznanym oraz Bernarda Śliwińskiego, prezydenta w latach 1922-1930, który zginął w Neubrandenburgu.

Symboliczna mogiła niedaleko ołtarza poświęcona jest pamięci tych, którzy zginęli w niemieckich obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Gross Rosen, Majdanek, Mauthausen Gusen, Ravensbrück i Stutthof.

Niedaleko wejścia uczczono pamięć 50 żołnierzy i oficerów Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej. Zamordowano ich w Boryszewie, niedaleko Sochaczewa, za rzekomy udział w tzw. krwawej niedzieli.

Lekarz Bolesław Kurzyński - ocalił czyjeś życie.
(fot. Jolanta Zielazna)

Wyjątkiem są tablice, jak ta dentysty Bolesława Kurzyńskiego. "Ofiarował swoje życie, by uchronić innych przed śmiercią" - głosi napis. Zamordowany 9 września 1939 roku.

Przed laty na cmentarz chodzili uczniowie, by zapalić symboliczną świeczkę pomordowanym. Może warto postawić ten znak pamięci?

Harcerki, gimnazjaliści i studenci zginęli w Tryszczynie
(fot. Jolanta Zielazna)

Prochy bydgoszczan rozstrzelanych w Otorowie
(fot. Jolanta Zielazna)