W Raciążu mieszkańcy zrekonstruowali stary kasztelański gród

Kim byli? Dokąd dążyli? Jak postrzegali świat i jakie marzenia mieli ci, którzy wieki temu żyli na naszej ziemi? Stąpamy po ich śladach, ale mało wiemy o ludziach, którzy tworzyli historię.

Szansą na znalezienie odpowiedzi na te pytania są monografie małych miasteczek i wsi, które powstają jak grzyby po deszczu.
- Tak to już jest, że jesteśmy ciekawi i chcemy wiedzieć, kto tu był przed nami - mówi Irena Szwankowska ze Stowarzyszenia Rozwoju Sołectwa Raciąż, które zabiega o powstanie takiej publikacji. - Szukamy dokumentów i materiałów, które pomogą odkurzyć przeszłość. Potrzebujemy też sponsorów, żeby ją wydać.

Przeczytaj także: Byczyna - mała wieś z historią sięgającą średniowiecza

A rzecz jest warta grzechu, bo Raciąż historię ma niezwykłą. To właśnie tu biło serce dawnej kasztelanii, a raciąska kraina rozciągała się po Chojnice.

Tędy też wiodła droga "via magna" - główny trakt z Wielkopolski przez Nakło do Gdańska, a położenie przy szlaku handlowym tworzyło dogodne warunki do utworzenia komory celnej. Przez wieś musieli więc przejeżdżać kupcy udający się do Gdańska, a ominięcie kasztelanii było i tak trudne z powodu warunków terenowych.

Z badań archeologicznych wiadomo, że w grodzie ludność żyła w drewnianych domach, a ściany wewnętrzne były prawdopodobnie wyplatane. W środku znajdowały się paleniska, a podłogą było gliniane klepisko. Militarny charakter grodu sprawiał, że powstawały w nim warsztaty kowalskie.
Zmarłych grzebano na cmentarzu, który był zlokalizowany na zewnątrz grodu.

O innych miejscach, które warto odwiedzić przeczytasz na www.pomorska.pl/turystyka

Jak pisze Wacław Kozłowski w "Zarysie dziejów krainy raciąskiej, komturstwa i powiatu tucholskiego", badania antropologiczne wykazały tam wysoką umieralność dzieci, szczególnie w wieku niemowlęcym. Umierało też dużo kobiet w wieku 15 - 45 lat.

Gród, doskonale opisany przez Małgorzatę Kowalczykową w pracy "Raciąż - średniowieczny gród i kasztelania", został w tym roku zrekonstruowany i jest jedną z atrakcji wsi.
- To nas także mobilizuje do tego, aby zabiegać o powstanie monografii - mówi Irena Szwankowska. - Część turystów chce sobie tylko pospacerować, ale część chce więcej. Monografia powstaje właśnie z myślą o tych drugich. Najpierw myślałam o ulotce, ale potem zaświtała mi myśl, że może jednak warto napisać coś więcej. Monografia obejmować ma nasze sołectwo, czyli wsie Raciąż, Wysoka z rodem Janta-Połczyńskich, Nadolną Karczmę i Nadolnik.

Już wiadomo, że na świat wyjdą takie smaczki jak choćby to, że matka chrzestna Daru Pomorza pochowana jest w grobowcu Janta-Połczyńskich na raciąskim cmentarzu. Była to Maria z Komierowskich Połczyńska, żona Leona, znanego działacza społecznego. - Jedna z uroczystości na Darze Pomorza zaczęła się mszą i wizytą na cmentarzu w Raciążu u matki chrzestnej statku, a zakończyła na Darze Pomorza - wspomina Szwankowska.

Inicjatorzy powstania publikacji chcą wydobyć na światło dzienne sylwetki osób znanych, ale nieco zapomnianych. - Większość wielkich ludzi miała rodowód wiejski - przypomina Szwankowska. - Żyli także u nas, tylko trzeba ich odnaleźć.

Roboczy tytuł monografii to "Dzieje Raciąża i okolic", a inicjatorzy jej powstania podkreślają, że właśnie z Raciąża lub okolicy wywodzą się postacie, których działalność na niwie politycznej, społecznej i gospodarczej na trwałe zapisała się w dziejach Polski. Korzenie mają tu nie tylko senator i minister Leon Janta-Połczyński, ale także wybitny działacz polonijny Antoni Schreiber.
- Szukamy relacji pisemnych, reprodukcji archiwalnych, dokumentów i fotografii, które wzbogacą publikację - mówi Szwankowska. - Będzie to wkład własny mieszkańców wsi w powstanie dzieła.

Materiałów na pewno nie zabraknie, bo ziemia sama podrzuca ciekawostki. Oprócz grodziska z XIII wieku znajdowane są tu ślady ludzi, którzy żyli w odległych czasach przed naszą erą. A oznacza to jedno - że od wieków Raciąż był miejscem dobrym do zasiedlenia.

We wrześniu we wsi zakończyły się kolejne badania archeologiczne, prowadzone przez Józefa i Jolantę Łosiów na cmentarzysku odnalezionym na polu Macieja Roedinga, tuż przy wjeździe do wsi. W grobach ciałopalnych były skupiska kamieni, wieńce i popielnice z małym pochówkiem. - Myślę, że mamy tu do czynienia z młodszą fazą kultury pomorskiej. Jesteśmy więc w V-III wieku przed naszą erą - mówi archeolog Józef Łoś.

W grobach nie ma rzeczy materialnych. Może to oznaczać, że mieszkający tu ludzie nie byli zbyt zamożni albo nie mieli swojego metalurga. Na pewno żyły tu duże grupy, bo cmentarzysko jest rozległe. Mieszkańcy oddzielali sferę sacrum od profanum, prowadzili osiadły tryb życia i gospodarkę rolniczo-hodowlaną. Swoich zmarłych palili na stosie, a ich ciała grzebali w małych kurhanach ze starannie przygotowaną podłogą.

Wokół Raciąża znajdowała się wioska lub kilka wiosek, groby mają taką samą konstrukcję, więc pochodzą z tego samego okresu. - Kończy się brąz, zaczyna epoka żelaza, ale mieszkańcy nie utrzymywali rozległych kontaktów handlowych, albo byli na tyle ubodzy, że szkoda im było wkładać do grobu cenne przedmioty - przypuszcza Józef Łoś. - Prawdopodobnie zostawiali w nich rzeczy organiczne, które uległy zniszczeniu.

Jedno nie ulega wątpliwości - miejsce na osadę było dobre, jezioro blisko, więc ryb i ptactwa mieli w bród. - To dobry teren na zasiedlenie, dlatego także później tak chętnie osiedlali się tu ludzie - dodaje Józef Łoś.