Żołędowo - tam, gdzie spadają żołędzie

Drewniany kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Żołędowie wzniesiono z funduszy rodu Moszczeńskich herbu Nałęcz, wywodzących się z ziemi dobrzyńskiej.

Stara parafia
Parafia erygowana była już w XIV wieku, jakoby w opozycji do kościelnej jednostki administracyjnej w Wyszogrodzie (dziś część starego Fordonu w Bydgoszczy). Tutejsi dziedzice chcieli uniezależnić się od proboszcza wyszogrodzkiego.

Pierwsza wzmianka o parafii pw. Krzyża Świętego w Żołędowie (takie wezwanie nosiła początkowo) pochodzi z roku 1582, co potwierdzają dokumenty przechowywane w archiwach katedry pelplińskiej. Ten status wieś straciła w roku 1745 - po wizytacji biskupiej przyłączono ją do Osielska.
Jak się rzekło, wcześniej - w roku 1715 - Żołędowo otrzymało nową świątynię, którą możemy podziwiać do dziś. Moszczeńscy byli właścicielami wsi od roku 1678. Ranga kościoła wzrosła w roku 1836, gdy odzyskał tytuł parafialnego.

Przyjrzyjmy się samej konstrukcji, bo zasługuje na uwagę. Wzniesiono ją na ceglanej podmurówce z drewna - w technice zrębowej. Zamiast gwoździ użyto dębowych kołków. Szczyt zachodni o konstrukcji szkieletowej wypełniony jest cegłą.

Do nawy przylegają dwie boczne kaplice: od południa drewniana, od północy - dobudowana w latach 1889 - 90, murowana. Na wysokości kaplic, dwuspadowy dach wieńczy neogotycka wieżyczka na sygnaturkę.
Od północy do korpusu kościoła przylega kwadratowa, masywna wieża, zwieńczona ośmioboczną latarnią. Cennym zabytkiem, starszym niż kościół, są dwa dzwony zawieszone na wieży: pochodzą z lat 1554 i 1590. Ten drugi jest dziełem gdańskiej ludwisarni Gerharda Beningka.

Ołtarz główny pochodzi z pierwszej ćwierci XVIII wieku, zaś umieszczona w nim rzeźba Ukrzyżowanego Chrystusa - z drugiej połowy tegoż stulecia.
W kryptach pod podłogą spoczywają m.in. doczesne szczątki hr. Franciszka Moszczeńskiego. W pobliżu kościoła na cmentarzu parafialnym znajduje się murowana kaplica grobowa Moszczeńskich z drugiej połowy XIX wieku.

Park przy leśniczówce
W centrum wsi znajduje się siedziba nadleśnictwa Żołędowo i okazały park. Nadleśniczy i jego urząd rezydują w pięknie odrestaurowanej leśniczówce.
Za budynkiem znajduje się zadbany park z alejkami. Można tu zobaczyć wiele ciekawych i rzadkich odmian drzew. Jest też pomnikowy dąb oraz całkiem młode drzewko posadzone w roku 2006 przez leśników i ich rodziny dla upamiętnienia pontyfikatu Jana Pawła II. Ten fakt utrwalono także na płycie przytwierdzonej do głazu narzutowego.
Wrażenie robi odsłonięta przez wiatr i deszcz plątanina korzeni drzew rosnących na górce. W parku założono też arboretum.
Park i leśniczówka są ogrodzone, ale brama jest otwarta.

Dawny pałac
W Żołędowie przy ul. Jastrzębiej (w kierunku Szosy Gdańskiej) wznosi się okazały budynek Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej.
To Dom Dobrego Pasterza, w którym siostry urządziły schronisko dla samotnych matek.
Przed wejściem do budynku zawieszono pamiątkową tablicę. Napisano na niej, że jest to dawna posiadłość Jastrzębie, stanowiąca w latach 1667-1840 własność rodziny Karłowskich.
Współczesny, murowany budynek stoi na miejscu wcześniejszej siedziby rodowej. Jej budowę rozpoczęto ok. roku 1820.

Po obu stronach wejścia znajdują się dwa kwadratowe, wysunięte przed korpus główny alkierze. Zwieńczono je tarasami i balustradą oraz ozdobiono neogotyckimi wieżyczkami.
Pałac jest ogrodzony i z "marszu" nie można tam wejść. Jeśli jednak zaanonsujemy się przez domofon, jest szansa, że siostra dyżurująca otworzy bramę i pozwoli zwiedzić pałac.

W kierunku jezior
Na zachód od Żołędowa rozciągają się lasy. To sięgający głęboko na południe wzdłuż Brdy i Zalewu Koronowskiego "język" Borów Tucholskich.
Warto zatem zjechać z asfaltu na drogę gruntową i zagłębić się w zieleń (pierwsza w lewo jadąc przez centrum wsi na północ). Droga udostępniona jest dla ruchu kołowego.
Wkrótce dojedziemy do śródleśnego parkingu z wiatami. Jeśli skręcimy w najbliższą drogę w lewo, po kilkunastu metrach ujrzymy z prawej szlaban. Za nim na rozległej polanie ze stawem stoją następne wiaty. To wyjątkowo urokliwe miejsce. W pobliżu przepływa struga Kotomierzanka (Kotomierzyca), znajdująca ujście na wysokości Bożenkowa w Zalewie Tryszczyńskim. Za mostem drogowym znajduje się leśniczówka Nowy Mostek.
Wycieczkę można kontynuować w kierunku północno-zachodnim. Dojedziemy do niewielkich śródleśnych jezior doskonale znanych wędkarzom. Dalej zaś natkniemy się na Jezioro Białe - wysunięta najbardziej na południe część Zalewu Koronowskiego.