Smogulec we wschodniej Wielkopolsce

Kaplica grobowa hrabiego Bogdana Hutten-Czapskiego i jego rodziców

Do granicy nie więcej niż 1 km, a tuż za nią Smogulecka Wieś (to już Kujawsko-Pomorskie).

Jeśli spojrzysz od wschodu na kościół św. Katarzyny i bł. Marii Karłowskiej w Smogulcu, od razu jedno skojarzenie przyjdzie Ci do głowy - katedra wawelska! Tyle że w mniejszych rozmiarach. Jednak podobnie jak na Wawelu piękno i dostojeństwo biją z jej murów.

Któż by się spodziewał? Tak blisko naszego regionu. Do granicy nie więcej niż 1 km, a tuż za nią Smogulecka Wieś (to już Kujawsko-Pomorskie).
Kościół łączy w sobie cechy późnego gotyku i renesansu. Trudno się temu dziwić, skoro wzniesiono go w latach 1616-1619.
Ksiądz proboszcz życzliwie do wspaniałych wnętrz zaprasza, a i żelazne wrota
krypty uchyla, w której spoczywają doczesne szczątki Hutten-Czapskich.

Najpierw byli Grzymalici
Wizytę w Smogulcu zacznijmy od historii najdawniejszej, gdy okolicznymi ziemiami władał możny ród Grzymalitów, znany już w XI wieku.
Tutejsza gałąź familii nazwała się Smoguleckimi. Początkowo siedzieli zapewne w grodzie na sztucznie usypanym w XIII stuleciu wzniesieniu pośród rozlewisk Noteci - w miejscu zwanym dziś Zamczyskiem (kilka km na północ od Smogulca).
Uważa się, że strażnica strzegła północnych rubieży Wielkopolski księcia Przemysława I. Zagrożenie mogło przyjść ze strony Brandenburczyków i Pomorzan.

Pierwsza świątynia
W roku 1335 Smogulec otrzymał prawa miejskie i jednocześnie wzbogacił się o drewniany kościół fundowany przez Smoguleckich.
Świątynia stanęła na wzgórzu nad doliną Kcyninki. W roku 1415 erygowano (ustanowiono) parafię. Pierwsza budowla przetrwała do roku 1613, gdy podzieliła los płonącego miasta.

Pamiętny rok 1617
Jednak Smogulec podźwignął się ze zgliszcz dzięki staraniom i zasobności majątku Jana Wierzbięty - i otrzymał nową świątynię. Tym razem znacznie wspanialszą - murowaną. Tę możemy podziwiać do dziś.
Budowa rozpoczęła się w roku 1616. W zwieńczeniu wspaniałego marmurowego frontonu nad wejściem głównym wyryto datę 1617. W roku 1642 kościół konsekrował Jana Madaliński - biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej.

Świątynia jest pięknie i bogato wyposażona. Zachwycają wspaniałe malowidła sakralne z motywami roślinnymi na ścianach i suficie. Chór muzyczny, podparty czterema kolumnami, wykuto w piaskowcu w roku 1618. Dodatkową ozdobą chóru jest prospekt organowy. Z piaskowca wykonano także wspomniany główny portal wejściowy do kościoła i portal wiodący do zakrystii. Ołtarz główny pochodzi z 1620 roku. Zdobią go obrazy, rzeźby i kolumny reprezentujące tzw. szkołę włoską.

Coś z Wawelu
Kościół był przebudowywany pod koniec XIX wieku. Wieża otrzymała wtedy neobarokowy hełm okryty miedzianą blachą. Tym samym upodobniła się do Wieży Zegarowej katedry wawelskiej.

W latach 1876-79 do smoguleckiej świątyni dobudowano kaplicę grobową Hutten-Czapskich. Jest dziełem jednego z najwybitniejszych architektów tamtych czasów - Zygmunta Gogolewskiego. Wzorował się na Kaplicy Zygmuntowskiej. Ale tylko zewnętrznie. W środku jej część naziemna nawiązuje do Złotej Kaplicy Mieszka i Bolesława Chrobrego w katedrze na Ostrowie Tumskim w Poznaniu. Wyraźnie obecne są tu akcenty bizantyjsko - gotyckie.

W części podziemnej urządzono grobowiec rodziców hrabiego Bogdana Hutten-Czapskiego: Józefa Napoleona Czapskiego (zm. 1852) i Eleonory z domu Mielżyńskiej (zm. 1875). Ich ciała spoczęły w marmurowych sarkofagach zdobionych koronami. Sufit krypty wyłożony jest mozaiką z miki, zaś posadzka to układanka z różnych rodzajów marmurów, sprowadzonych z Włoch.
Sam hrabia Bogdan (Bogdanus Franciscus Servatius) spoczął w roku 1937 pod posadzką. Jego płyta nagrobna zajmuje centralną część krypty.

Między Niemcami a Polską
Hrabia robił karierę polityczną w stolicy II Rzeszy Niemieckiej, a także w Watykanie. Z papieżem Piusem IX łączyła go bliska znajomość. W ocenie współczesnych historyków Czapski jest postacią kontrowersyjną, rozdartą pomiędzy cesarskimi Niemcami przełomu XIX i XX stulecia a Polską, której byt państwowy odradzał się powoli w sercach i umysłach Polaków. Jednak niewątpliwie był polskim patriotą i ukochał swą rodzinną ziemię.

Dworek spłonął
Hutten-Czapscy rezydowali w Smogulcu. Z ich barokowego dworku z przełomu XVIII i XIX wieku zostały tylko ruiny. W roku 1945 spalili go Sowieci.
We wsi zaś zachowały się stylowe domy tutejszej ordynacji z początku XX stulecia. Jest też park krajobrazowy z pięknymi okazami drzew.

Jezuita-podróżnik
Znacznie wcześniej, bo w roku 1610, w Smogulcu urodził się Mikołaj Jan Smogulecki. To drugi najbardziej znany syn tej ziemi.
Był jezuitą, ale także matematykiem i misjonarzem-podróżnikiem. Swą posługę prowadził w Chinach i na Jawie. Żył tylko 46 lat.

Bł. Maria Karłowska
Swój wkład, zwłaszcza w duchowy wymiar Smogulca i okolic, ma także błogosławiona Maria Karłowska, która przyszła na świat w roku 1865 w pobliskiej wsi Słupówka (dziś Karłowo w powiecie szubińskim). Ochrzczona zaś została w kościele parafialnym w Smogulcu.

Głęboką pobożność odziedziczyła po matce, po ojcu - miłosierdzie dla ubogich. Bł. Maria Karłowska jest założycielką zgromadzenia sióstr Pasterek.

Ołtarz główny to tylko część wspaniałego wyposażenia świątyni w Smogulcu

Dojazd
Do Smogulca dojedziemy przez Kcynię. Należy jechać przez centrum miasteczka, zaś wyjeżdżając z niego w kierunku zachodnim, wybrać kierunek na Smogulec. Jedziemy przez Sierniki, Chwaliszewo i Smogulecką Wieś. Z miejscowości leżących w pobliżu zachodniej granicy województwa kujawsko - pomorskiego, np. z Sadek, można jechać "dziesiątką" przez Wyrzysk, gdzie skręcamy na południe na drogę nr 194. Tą dojedziemy bezpośrednio do Smogulca.