Cichociemna i pogromca Enigmy

Ona - legenda kurierów w okupowanej Europie, ps. "Zo". To Elżbieta Zawacka, torunianka, jedyna kobieta wśród 316 cichociemnych. On - Marian Rejewski, genialny kryptolog rodem z Bydgoszczy. Oboje znaleźli się wśród 11 dzielnych ludzi, wybranych na 90. rocznicę odzyskania niepodległości przez Narodowe Centrum Kultury.

Za cztery dni będziemy świętować 90. rocznicę odzyskania niepodległości. Sposobów na uczczenie tak ważnej w najnowszych dziejach Polski daty jest wiele. Odbędą się koncerty i przedstawienia rekonstruujące wydarzenia z listopada 1918 r. Otwierane są wystawy, zaplanowano spotkania z kombatantami.

Natomiast Narodowe Centrum Kultury, na rocznicę niepodległości, wydało książkę. - Chcieliśmy nie tylko uczcić rocznicę, ale pozostawić coś trwałego. Stąd pomysł na książkę zatytułowaną "11 Dzielnych Ludzi". Pragnęliśmy uhonorować i wydobyć z cienia ludzi niezwykłych, wspaniałych, a zepchniętych na margines. Chcieliśmy opowiedzieć ich historię w taki sposób, aby trafić do młodego odbiorcy, a przy okazji nauczyć go historii ostatnich 90 lat - mówi w rozmowie z "Pomorską" Marzena Ptaszek, współautorka projektu.

W nocie od redakcji czytamy: "Jedenaście historii dzielnych ludzi, to tyle samo gotowych scenariuszy. Od thrillera do romansu, przez dramat wojenny i sądowy, szpiegowską intrygę i przygody zapierające dech w piersiach. (...) To, co je łączy, to charaktery przedstawionych bohaterów: zdeterminowanych, pełnych odwagi, pasji, mądrości i wiary w słuszność sprawy, której się podjęli. Po prostu dzielnych. Walczyli nie tylko orężem, ale również wiedzą, sprytem oraz hartem ducha. Prezentując tak różne postawy dali dowód wielowymiarowości polskiego patriotyzmu. "11 Dzielnych Ludzi" to hołd złożony polskim bohaterom, których były tysiące i tysiące jeszcze się pojawią. Wielu z nich pozostawało latami poza nawiasem historii, choć wszyscy zasłużyli się polskiej niepodległości, której 90-lecie świętujemy".

Na publikację składa się 11 historii - opisano losy 10 indywidualnych bohaterów oraz jednej rodziny. Bohaterowie książki to: Witold Pilecki, Józef Herzog, Wanda Gertz, Kazimierz Nowak, Marian Rejewski, Aleksy Rżewski, Bronisław Kowalczewski, Emil Fieldorf "Nil", Elżbieta Zawacka, Danuta Skorenko oraz rodzina Ulmów.

Marzena Ptaszek pytana o to, w jaki sposób wybrano tę jedenastkę, mówi: - Sami szukaliśmy, pytaliśmy historyków.

Nas taki wybór cieszy szczególnie, z uwagi na postać Elżbiety Zawackiej i Mariana Rejewskiego.

Prof. dr hab. Elżbieta Zawacka, generał w stanie spoczynku jest rodowitą torunianką. We wrześniu 1939 r. walczyła w obronie Lwowa. Pod koniec 1940 r. została przeniesiona do Warszawy. Jako kurierka Komendy Głównej ZWZ-AK pod pseudonimem "Zo", stała się legendą kurierów w okupowanej Europie. W lutym 1943 r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Powróciła do kraju 10 września 1943 r. jako cichociemna, skacząc na spadochronie. Uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim.

W powojennej Polsce zaznała wiele cierpień i upokorzeń. Aresztowana w 1951 r. została skazana na 10 lat więzienia. Dopiero w III RP doceniono Jej zasługi. W 1995 r. otrzymała Order Orła Białego.

Dodajmy, że pani Elżbieta jest inicjatorką powstania Fundacji "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej".

Regionalna lista bohaterów
Narodowe Centrum Kultury zaprasza do tworzenia regionalnych list bohaterów Propozycje ludzi, których życie i działalność przypadają na ostatnie dziewięćdziesięciolecie, bohaterów, którzy walczyli o niepodległą Polskę można nadsyłać do 11 listopada (więcej na stronie www.niepodleglosc.nck.pl).

Z Bydgoszczy pochodzi natomiast Marian Rejewski. Oboje kończyli Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rejewski okazał się matematyczno-kryptologicznym geniuszem, który rozwikłał zagadkę niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma". Po wojnie wrócił z Anglii, pracował w Bydgoszczy jako urzędnik. Jedną z największych tajemnic II wojny ujawnił dopiero w 1973 r.

Cztery lata temu, podczas międzynarodowej konferencji w Bydgoszczy amerykański historyk David Kahn mówił, że gdyby alianci nie czytali niemieckich depesz, szyfrowanych "Enigmą" wojna trwałaby dłużej i pochłonęłaby jeszcze parę milionów ofiar.
- Dokonania Rejewskiego i jego kolegów (Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego - przyp. red.) zmieniły bieg historii świata. Polacy powinni być z nich dumni - twierdzi Andrew Clark, prezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań Kryptologicznych (tak mówił podczas odsłonięcia pomnika trzech kryptologów w Poznaniu w listopadzie 2007 roku).