Śladami Mikołaja z Ryńska

Mikołaj z Ryńska - na ziemi chełmińskiej postać niemal kultowa. Bo też ów rycerz zagrał zakonowi krzyżackiemu na nosie. Toteż, podstępnie pojmany, musiał oddać głowę na rynku w Grudziądzu. Był rok 1411.

- Proszę coś o tym napisać, o Ryńsku i innych miejscowościach w okolicach. To fascynująca historia. Nie tylko dla miłośników historii, ale i zwykłego turysty - takie sugestie od Czytelników trafiają na moje redakcyjne biurko.

W rzeczy samej. Interesujący to temat. Niech więc będzie uzupełnieniem naszych wspólnych wycieczek przez region kujawsko - pomorski z "Wędrownikiem" - przewodnikiem "Gazety Pomorskiej" po atrakcjach turystycznych Kujaw i Pomorza. Będzie to zatem wyprawa w odległą przeszłość, ale wciąż żywa, gdy na zamki i kościoły z tamtego okresu spojrzymy.

Dwa szlaki
W Ryńsku rozpoczynają się dwa szlaki turystyczne: żółty prowadzący do Firlusa (18 km) i czerwony - do Grudziądza (41 km). Godne polecenia są oczywiście oba trakty związane z życiem i śmiercią Mikołaja, ale my nieco uprościmy rzecz całą, zapraszając do odwiedzenia Ryńska i Lipienka (szlak żółty), gdzie Mikołaj został uwięziony, do Radzynia Chełmińskiego (szlak czerwony), gdzie założył Towarzystwo Jaszczurcze i Grudziądza (także czerwony), gdzie dokonał żywota.

Ryńsk
Parafię założyli ok. 1300 roku Krzyżacy. W roku 1341 wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał wieś sołtysowi Janowi i wtedy zapewne, a może wcześniej ufundował wzniesiony z kamieni polnych i cegły gotycki kościół (dziś pw. św. Wawrzyńca).
Na początku. XVI w. gruntowanie go przebudowano, wznosząc też wieżę. Tę ingerencję widać do dziś w architekturze obiektu - wieża stanowi wyraźny dysonans.
Mikołaj, urodzony w roku 1360, zapewne został tu ochrzczony i był parafianinem. W roku 1414 wieś został w dużej części spalona przez wojska polskie.

Do tej samej parafii należy także poewangelicki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z początku XX stulecia. Świątynia reprezentuje styl neogotycki.
Na przełomie XVIII i XIX stulecia w Ryńsku zbudowano dwór, który pół wieku później otoczono parkiem krajobrazowym (25 gatunków drzew). Ale już wcześniej rosły tu wspaniałe drzewa.
Najcenniejszym jest liczący ok. 500 lat cis o obwodzie 106 cm wysokości 7,5 m. Niektórzy uważają, że cis jest starszy i że zasadził go w roku 1397 sam Mikołaj, upamiętniając założenie Towarzystwa Jaszczurczego. Cztery tutejsze dęby mają 250-350 lat. Są też cztery czworaki z końca XIX wieku.

Lipienek
Ta miejscowość leży na 15. kilometrze żółtego szlaku. Niepozorna, popegeerowska wieś, która jednak kryje relikt z czasów krzyżackich, a i wcześniejszych - jeśli zważyć, że już w XI wieku stał tu gród pogańskich Prusów.

Na przełomie XIII i XIV wieku rycerze teutońscy wznieśli tu zamek z kamienia i cegły. Składał się z zamku wysokiego, którego obrys wyznacza dziś obwiedzione kamienną opaską i fosą (obecnie suchą) wzgórze i z przedzamcza lub zamku dolnego, po którym zostało rozległe wzgórze i fosa (także sucha).

Na wzgórzu zamku wysokiego zachowały się dwie piwnice o ceglanym sklepieniu. Przynajmniej te odkrył reporter "Pomorskiej".
Całość ukrywa się w kępie zieleni.

W roku 1411 na zamku w Lipienku aresztowany został Mikołaj z Ryńska. W nagrodę za jego pojmanie wójt Henryk Hold awansował na komtura zamku w Radzyniu Chełmińskim, a potem w Toruniu.

Kim był Mikołaj
Urodził się w roku 1360 w Ryńsku. Pod władzą krzyżacką posługiwał się łacińskim nazwiskiem Nicolas von Renis. Był jednym z przywódców Związku Jaszczurczego wraz z bratem Janem z Pułkowa oraz kuzynami Fryderykiem i Mikołajem - obaj z Kitnowa.

Związek założony legalnie w roku 1397 w Radzyniu Chełmińskim miał dbać o interesy rycerstwa ziemi chełmińskiej, w dużej części pochodzenia polskiego.
Wszystko zmieniło się podczas bitwy grunwaldzkiej w roku 1410. Gdy w ostatniej fazie walki padł wielki mistrz Ulrich von Jungingen i prawie cały kwiat rycerstwa zakonnego, gdy do niewoli dostali się książę szczeciński Kazimierz i książę oleśnicki Konrad Biały (walczyli po stronie krzyżackiej), Mikołaj z Ryńska opuścił chorągiew ziemi chełmińskiej, dając znak do kapitulacji. Zdaniem władz zakonu, decyzja ta była przedwczesna.

Henryk von Plauen, nowy wielki mistrz zakonu, nie mógł mu tego wybaczyć. Po bitwie, gdy zakon odzyskał oddech i zaczął wypierać polskie załogi z Prus Krzyżackich, zaczęły się prześladowania członków Związku Jaszczurczego. Mikołaj zbiegł do Polski.

Otrzymał wszakże list żelazny od władz zakonu, który "gwarantował" mu nietykalność i przyjął zaproszenie wójta zamku w Lipienku na ucztę. Tam sławny rycerz został uwięziony i przewieziony do Grudziądza, gdzie go stracono.

Związek Pruski
Kontynuatorem tradycji Jaszczurkowców stał się założony w roku 1440 Związek Pruski, który jednak był już reprezentacją miast i szlachty ziemi chełmińskiej, a nie - jak poprzednio - tylko szlachty (rycerstwa).

Radzyń Chełmiński
Następnym przystankiem na trasie naszej wycieczki jest Radzyń Chełmiński z ruinami potężnej niegdyś fortecy krzyżackiej. Miejscowość znajduje się na 19. kilometrze czerwonego szlaku z Ryńska do Grudziądza.
O warownym grodzie Rasin przy wschodnim brzegu Jeziora Zamkowego wzmiankowano w roku 1015, gdy ziemię chełmińską zajmowały wojska Bolesława Chrobrego.

W roku 1234 mistrz krajowy Herman Balk nadał Radzyniowi przywilej lokacyjny i kazał wznieść zamek. Budowę ceglanej fortecy ukończono dopiero w roku 1329, ale jakże okazała była to budowla? Uważana była za drugą po Malborku. W dużej części została rozebrana przez Brusów, ale i to, co zostało robi ogromne wrażenie. W ruinach kręcono "Pana Samochodzika".

Więcej na ten temat przeczytacie w "Wędrowniku". Przypomnijmy tylko, że w Radzyniu powołano do życia Towarzystwo Jaszczurcze.

Grudziądz
Czerwony szlak kończy się w Grudziądzu - czwartym pod względem wielkości mieście województwa.
Tu na Rynku w roku 1411 ścięto Mikołaja. Z tamtego okresu zachował się średniowieczny charakter urbanistyczny. Jak dawniej nad Starym Miastem wznosi się munumentalna bryła kościoła farnego, którego budowę rozpoczęto na początku XIV wieku.

Z zamku pozostało niewiele: szczątki kaplicy i wieży ostatniej obrony, studnia i mury podpierające skarpę Góry Zamkowej.
Grudziądzka Starówka to jednak kwintesencja nadwiślańskiego gotyku. Trzeba ją zobaczyć!