Uśmiech prababki Anny

Od redakcji: bydgoszczanin Robert Grochowski, historyk z wykształcenia i nauczyciel już dwukrotnie wskrzeszał na łamach "Albumu" dzieje swoich przodków, po mieczu i po kądzieli ("Sepia sentymentalna", "Opowieść zza Niemna") . Dziś kolejna historia, i - podobnie jak poprzednie - ilustrowana bardzo starymi fotografiami z albumu autora.

Była piękną kobietą, chłopską córką. Przyszła na świat w Mąkowarsku w 1892 r., jako kolejne dziecko Roberta i Katarzyny z Kuczkowskich małżonków Kujawa, którzy pobrali się w 1879 r. i gospodarzyli w pobliskim Dziednie. Poprzez babkę, Magdalenę Kuczkowską, płynęła w niej domieszka krwi niemieckiej...

Że to normalne na tym kresowym terenie? Wiem, ale dlaczego o tym nie pisać, kiedy różnice językowe, religijne i majątkowe nie zatrzymały żaru uczuć. Bo nie wątpię, że oboje mając się ku sobie łamali pewne prawidła! W końcu prapraprababka Magdalena, geboren Müller zrywała ze swoim światem! Ona, córka zamożnego bauera wychodziła i za Polaka, i za katolika! To musiało być poważne wykroczenie obyczajowe, skoro dziesiątki lat później moja babcia Jadwiga opowiadała nie bez dumy o tym fakcie.

Pamięć pokoleń nie zachowała żadnej młodzieńczej opowieści o dzieciństwie i dorastaniu prababki Anny Kujawy. Jak i kiedy poznała swego męża, Franciszka Maliszewskiego (ur. 1889 w pobliskim Klonowie) - nic nie wiadomo.

Chyba jednak nie układało się im różowo, skoro wybrali migrację do przemysłowego serca monarchii Hohenzollernów, czyli Zagłębia Ruhry. To właśnie tam wykonano tę jedyną zachowaną i bardzo zniszczoną fotografię, która uwieczniła rodzinę Maliszewskich. Zrobiona została 18 marca 1919 r. w dalekim Mülheim an der Ruhr Styrum. To tam przyszły na świat ich dzieci: Jadwiga (1915-1987; późniejsza Grzybowska, secundo voto Korzeńska) i Franciszek (1918-1936?; trzeci tego imienia Maliszewski w ciągu ostatnich stu dwudziestu lat).
W Mülheim również zostało wykonane (zapewne w 1916 r.) to zdjęcie: mała babcia Jadwiga z ciotką Teodorą Rozczyniałą (ur. 1894; jej syn Konstanty będzie w czasach PRL-u prezesem Oddziału Przyjaciół KUL w Bydgoszczy, wybitnym działaczem katolickim, człowiekiem represjonowanym przez ówczesne władze).

"Der Fabrikarbeiter Franz Maliszewski" uniknął powołania do armii Kaisera. A przecież Europa płonęła wtedy ogniem Wielkiej Wojny. Ciężko pracował w jednej z hut (?) i odkładał pieniądze na zakup gospodarstwa i sadu gdzieś w okolicach Bysławia lub Lubiewa. Poznał gorzki chleb sierocej doli. Nie mógł pamiętać matczynego serca bicia, bo nie miał nawet dwóch latek, kiedy w styczniu 1891 r. odeszła matka Katarzyna, wkrótce zmarł ojciec Wojciech Maliszewski i został na tym świecie ze starszą od siebie o osiem lat siostrą Elżbietą (1881-1946; późniejszą Grzymską).

Ktoś z krewnych (jeden ze stryjów Maliszewskich?) tak zaopiekował się sierotami, że wyzuto dzieci z ich ojcowizny. Życie końca XIX wieku nie głaskało nikogo po główce. Mieć własne gospodarstwo i sad było marzeniem pradziadka rodem z Klonowa.

I wybuchła Polska! Kiedy stało się jasne, że Bydgoszcz i okolice będą wolne, rodzina Maliszewskich rzuca wszystko i wraca. Jeśli ktoś myśli, że dorobiwszy się ciężką pracą jakiejś tam gotówki Franciszek Maliszewski spełnił swoje marzenie, to jest w błędzie. Nie wiem na czym wychowano jego duszę, kto wpajał w nią miłość do Ojczyzny. Podkreślano zawsze, że był żarliwym patriotą. Ciężko uciułany grosz oddał na... jakiś fundusz narodowy, wsparcia nie znam dokładnie ani formy, ani celu. Był jeden: P O L S K A !...

Rodzina Maliszewskich nie wróciła ani do Klonowa, ani do Mąkowarska lub Dziedna. Osiadła na dobre w Bydgoszczy. Początkowo (tj. w 1922 r.) zamieszkała przy ul. Granicznej 8, później na krótko przy Grunwaldzkiej 8, a potem przy Granicznej 13/5, gdzie dotąd mieszkają potomkowie Anny i Franciszka.
Prababka Anna została zapamiętana, jako prostolinijna i uczciwa kobieta, która nigdy nie... zamykała drzwi na klucz. Na zwróconą przez sąsiadkę uwagę: "Pani Maliszewska! Bo panią okradną!" - odpowiadała zdziwiona: "A kto ma mnie okraść?"

Radością jej niezbyt długiego życia były dzieci. Ta urokliwa fotografia z Pierwszej Komunii babci Jadwigi (ok. 1925 r.) posłużyła nam po latach do ozdobienia... zaproszeń na Komunię naszej córki Magdaleny. Obok fotografia Franciszka (III), obydwie (co zresztą zdradza tło) wykonane zostały w bydgoskim zakładzie fotograficznym F. Basche'go na bydgoskim Okolu.

Prababce nie dane było dożyć tragedii, jaką była śmierć syna. Ostatni z tej linii rodu, trzeci noszący imię Franek wyratował jakiegoś topielca. Obawiał się widać srogiej reakcji (?) ojca, bo nie chciał w mokrym ubraniu wrócić do domu. Przemoczony (jesienią?) nabawiał się przeziębienia. Doszło do powikłań, wdało się zapalenie płuc. To był wyrok śmierci dla młodego organizmu. Franek zmarł...
Anna z Kujawów Maliszewska odeszła mając zaledwie 43 lata, w sierpniu 1935 r. Jeszcze była świadkiem ślubu swojej jedynaczki w 1933 r. ze Stanisławem Grzybowskim. Doczekała wnuczki Danuty. Czy to nie ironia, że zachowały się aż dwie fotografie z jej pogrzebu? Jedna z nich jest o tyle cenna dla mnie, że zatrzymała w kadrze moich dziadków Grzybowskich i pradziada Franciszka.

To on, mój pradziad Franciszek biegał oszalały z rozpaczy po ul. Gdańskiej (mieszkał wtedy przy Chocimskiej), kiedy we wrześniu 1939 r. Niemcy wkraczali do Bydgoszczy i krzyczał: "Niech żyje Polska!", "Niech żyje generał Haller!" Niemcy aresztowali go i zapędzili do koszar przy ul. Artyleryjskiej. Znalazł się w grupie mężczyzn stłoczonych na dziedzińcu. Coś mu kazało odłączyć się od tej grupy. Wstał i ruszył w kierunku bramy. Co miał do stracenia 50-letni desperat, ba! kilka dni młodszy od niejakiego Hitlera? Sam później opowiadał o cudzie. Nikt go nie zatrzymał, nikt do niego nie strzelał. Reszta mężczyzn podzieliła los jego siostrzeńca, Hieronima, zostali rozstrzelani!...
W czasie okupacji Bydgoszczy odmówił podpisania Deutsche Volkslisty. Został eksmitowany z domu. Mieszkając gdzieś w okolicach podbydgoskiego Łęgnowa, bez prawa do korzystania z komunikacji miejskiej i podmiejskiej, pieszo chodził każdego dnia na Dworzec Główny PKP, gdzie pracował. Zmarł w 1958 r., mając 69 lat, zaledwie dzień po 43 urodzinach swojej córki. Ukochanego wnuka, służącego wtedy w wojsku Janusza Grzybowskiego, dowództwo nawet nie zawiadomiło o śmierci dziadka, który był dla niego wzorem i symbolem...