Pracownik się uczy - kiedy firma za to płaci?

Jeżeli pracownicy chcą podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, pracodawca musi im to ułatwić. Wynika to z art.17 i art. 94 pkt 6 kodeksu pracy. Pracownicy nie mogą się jednak domagać od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia (wyrok SN z 25 maja 2000 roku I PKN 657/99, OSNP z 2001 r. nr 22, poz. 660).
Podnoszenie kwalifikacji następuje poprzez naukę w szkole (podstawowej, ponadpodstawowej, wyższej) lub w formach pozaszkolnych (studia podyplomowe, kursy, seminaria, staże zawodowe lub specjalizacyjne, praktyki zawodowe, samokształcenie kierowane itp.).

Pracownik chcący się dokształcać, może wystąpić do pracodawcy o skierowanie do podnoszenia kwalifikacji.
Jeżeli pracodawca skieruje go do szkoły, wówczas przysługuje mu urlop szkoleniowy i zwolnienie z części dnia pracy. Ponadto pracodawca może przyznać pracownikowi dodatkowe świadczenia, a w szczególności:
- zwrócić koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia na zasadach obowiązujących przy podróżach służbowych na obszarze kraju, o ile nauka odbywa się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy pracownika,
- pokryć koszty podręczników i innych materiałów szkoleniowych,
- pokryć opłaty za naukę, pobierane przez szkołę,
- udzielić dodatkowego urlopu szkoleniowego.
Wymiar urlopu szkoleniowego zależy od rodzaju szkoły, w której pracownik zdecydował się uczyć.
Jeżeli został on skierowany do szkoły ponadpodstawowej, to przysługuje mu urlop szkoleniowy w wymiarze:
- 6 dni roboczych na przystąpienie do egzaminów końcowych, w tym egzaminów eksternistycznych (dotyczy to szkół ponadpodstawowych wszystkich typów),
- 12 dni roboczych w każdym roku szkolnym, przeznaczony na udział w zajęciach obowiązkowych (konsultacjach) - w przypadku nauki w systemie zaocznym,
- 6 dni roboczych, jeżeli pracownik po ukończeniu nauki przystępuje do egzaminu dojrzałości.
Pracownikowi, który podejmuje naukę w szkole wieczorowej, przysługuje zwolnienie z części dnia pracy nie przekraczające 5 godzin tygodniowo, jeżeli czas pracy nie pozwala na punktualne przybycie na zajęcia.
W przypadku nauki w szkole wyższej wymiar urlopu przeznaczonego na udział w obowiązkowych zajęciach oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów wynosi:
- 21 dni roboczych - w przypadku studiów wieczorowych,
- 28 dni roboczych - w przypadku studiów zaocznych.
W ostatnim roku studiów pracownik może liczyć dodatkowo na 21 dni roboczych urlopu szkoleniowego na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu magisterskiego (dyplomowego).
Urlop szkoleniowy lub zwolnienie z części dnia pracy dla pracownika skierowanego, uczącego się w systemie mieszanym wynosi:
- w części przewidzianej na kształcenie w systemie dziennym - na czas trwania obowiązkowych zajęć,
- w części przewidzianej na kształcenie w systemie wieczorowym i zaocznym - w wymiarze proporcjonalnym do czasu trwania nauki w danym systemie.

Jeżeli pracodawca decyduje się wystawić pracownikowi skierowanie na podniesienie kwalifikacji zawodowych, powinien zabezpieczyć swoje interesy i podpisać z nim umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki.
W umowie pracodawca wskazuje, na którą formę kształcenia (szkolną czy pozaszkolną) pracownik jest kierowany, przyjmuje na siebie zobowiązanie do udzielania płatnych urlopów szkoleniowych i zwalniania pracownika z części dnia itp.
Ponadto można także zobowiązać pracownika do zwrotu otrzymanych świadczeń w całości lub w części, jeżeli bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie nauki lub ją przerwie. W umowie można również umieścić zapis o konieczności zwrotu wartości udzielonych świadczeń w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy po ukończeniu nauki lub czasu pracy w trakcie nauki, jeżeli podczas nauki lub po jej zakończeniu - w terminie nie dłuższym niż 3 lata - pracownik rozwiązałby stosunek pracy za wypowiedzeniem albo pracodawca zwolnił go dyscyplinarnie.
Zwrot kosztów nie następuje, gdy rozwiązanie stosunku pracy zostało spowodowane:
- szkodliwym wpływem wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, stwierdzonym orzeczeniem lekarskim, a zakład pracy nie przeniósł go do innej pracy odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i kwalifikacje zawodowe w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim,
- brakiem możliwości dalszego zatrudnienia ze względu na inwalidztwo lub utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy,
- przeprowadzeniem się pracownika do innej miejscowości w związku ze zmianą miejsca zatrudnienia małżonka,
- przeprowadzeniem się pracownika do innej miejscowości ze względu na zawarcie związku małżeńskiego z osobą zamieszkałą w tej miejscowości.

W przypadku, gdy pracownik podejmuje naukęo bez skierowania, pracodawca ma o wiele mniej obowiązków.
Nie musi udzielać płatnych urlopów szkoleniowych ani zwalniać z części dnia pracy za wynagrodzeniem. Może natomiast udzielić bezpłatnego urlopu i zwolnić z części dnia, ale bez zachowania prawa do wynagrodzenia.
Wymiar tego urlopu albo zwolnienia ustala się na mocy porozumienia z pracownikiem, a okres urlopu wlicza się do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień wynikających z kodeksu pracy.
Pracodawca może także pokryć pracownikowi inne koszty związane z nauką , np.
- koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia,
- zakupu podręczników,
- opłaty za naukę.
Formy pozaszkolne
Podstawowymi formami kształcenia, dokształcania, a także doskonalenia w formach pozaszkolnych są:
- studia podyplomowe,
- kursy,
- seminaria.
Mogą być również organizowane inne formy, np. staże zawodowe, specjalizacyjne, praktyki zawodowe itp.
Także w tym przypadku pracownik może zostać skierowany przez pracodawcę na tę formę dokształcania, jak również podjąć naukę bez skierowania. Jeżeli następuje skierowanie, to tak jak w przypadku dokształcania w formach szkolnych pracownik i pracodawca podpisują stosowną umowę o wzajemnych prawach i obowiązkach.
Pracownikowi skierowanemu, np. na studia podyplomowe przysługuje także:
- zwrot kosztów uczestnictwa, w tym zakwaterowania, wyżywienia i przejazdu,
- urlop szkoleniowy oraz płatne zwolnienie z części dnia pracy.
Wymiar urlopu szkoleniowego na udział w obowiązkowych zajęciach w ciągu całego okresu trwania nauki na studiach podyplomowych zaocznych wynosi dla pracownika skierowanego do 28 dni roboczych.
Wymiar urlopu przeznaczonego na przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów końcowych na:
- wieczorowe i zaoczne studia podyplomowe,
- kursy wieczorowe i zaoczne oraz seminaria,
- samokształcenie kierowane,
- staże zawodowe lub specjalizacyjne - wynosi do 6 dni roboczych i ustalany jest przez pracodawcę w zależności od czasu trwania szkolenia i egzaminów.
Wymiar urlopu szkoleniowego przeznaczonego na udział w obowiązkowych konsultacjach dla pracownika skierowanego:
- na kursy zaoczne - wynosi do 2 dni roboczych w miesiącu
- na samokształcenie kierowane - wynosi do 3 dni roboczych w całym okresie samokształcenia.
Pracownikowi skierowanemu na wieczorowe studia podyplomowe oraz na kursy i seminaria przysługuje zwolnienie z części dnia pracy, nie przekraczające 5 godzin tygodniowo, jeżeli czas pracy nie pozwala na punktualne przybycie na zajęcia.
Podstawa prawna
rozporządzenie ministra edukacji narodowej oraz ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 12 października 1993 roku w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz.U. nr 103, poz. 472 ze zm.)